Wiadomości

Przywłaszczenie – przestępstwo z art. 284 kodeksu karnego

Opublikowany: gru 28, 04:21

§ 1. „Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
§ 2. „Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
§ 3. „W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”
§ 4. „Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.”

Jest to tzw. przywłaszczenie. Mimo, że w art. 278 kk. jest mowa: kto zbiera w celu przywłaszczenia to jest popularnie zwane kradzieżą mimo, że był użyty zwrot przywłaszczenie. To teraz przy art. 284 kk. trzeba powiedzieć, że jest ono popularnie zwane przywłaszczeniem cudzej rzeczy ruchomej lub cudzego prawa majątkowego. Teraz mamy zwrot w tym art.: kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe i jest to § 1. W § 2 bardzo podobna sytuacja – przywłaszczenie ale powierzonej rzeczy ruchomej. Przewiduje się także wypadek mniejszej wagi lub przywłaszczenie rzeczy znalezionej. W tym przypadku ustawodawca wychodzi z założenia, że nasilenie złej woli jest tutaj mniejsze i wypadki te zasługują na łagodniejsze potraktowanie i wreszcie od pokrzywdzonego zależy czy złoży wniosek o ściganie karne jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej.

Na początku trzeba powiedzieć, że art. 284 kk. jest bardzo często mylony z art. 278 kk. podstawową, choć nie jedyną różnicą pomiędzy tymi artykułami jest tak, że sprawca kradzieży sam pozbawia inną osobę władztwa nad rzeczą. Sam wyjmuję tą rzecz spod władztwa tej osoby. Natomiast przy przywłaszczeniu sprawca jedynie przejmuje rzecz, włącza ją do swojego władztwa, którą nie wyjmował wcześniej z pod władztwa innej osoby. Czyli przy art. 284 kk. rzecz znajduje się w posiadaniu sprawcy legalnie.

Art. 284 k.k. jest typowym przykładem przestępstwa kierunkowego, gdzie sprawca musi działać w ściśle określonym celu – przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej.

Przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej lub praw majątkowych. Podstawowa różnica między kradzieżą a przywłaszczeniem sprowadza się do tego, że sprawca kradzieży sam pozbawia inną osobę władztwa nad rzeczą, natomiast przy art. 284 k.k. sprawca przejmuje rzecz, której spod tego władztwa uprzednio nie wyjmował. Art. 284 k.k. dotyczy zarówno cudzej rzeczy ruchomej jak i praw majątkowych. Jest pewien problem dotyczący określenia praw majątkowych, co wynika z niejednoznaczności podziału na prawa majątkowe i prawa niemajątkowe w prawie cywilnym. Wobec tych trudności interpretacyjnych poniżej zostanie przedstawione co do tych praw się zalicza:

• prawa rzeczowe (a wśród nich własność, użytkowanie wieczyste, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego i użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, użytkowanie, służebności gruntowe i osobiste, zastaw, hipoteka);
• wierzytelności (najem, dzierżawa, lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu, prawa z weksla i czeku, prawa związane z udziałem w spółce z o.o. i akcyjnej, roszczenia pieniężne w tym odszkodowawcze, prawa związane z abonamentem telefonicznym);
• prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym (prawo wynalazcze, do nazwy przedsiębiorstwa, do wzorów użytkowych, do znaków towarowych, autorskie);
• prawa rodzinne o charakterze majątkowym (prawo do świadczeń alimentacyjnych, prawa majątkowe małżonków);
• prawa spadkowe (prawo do spadku, do zachowku, do zapisu);
• prawa majątkowe o charakterze bezwzględnym, których przedmiotem są dobra materialne nie będące rzeczami (prawo górnicze, wodne, rybołówstwa);
• prawo do przedsiębiorstwa.

Katalog tych praw podmiotowych majątkowych nie jest oczywiście zamknięty.

Aby odróżnić czyn z art. 284 k.k. od kradzieży należy zwrócić uwagę na to w jaki sposób został on uzewnętrzniony, zatem patrzymy głównie na uzewnętrznienie zamiaru przywłaszczenia. Temu uzewnętrznieniu musi towarzyszyć uniemożliwienie uprawnionemu swobodnego dysponowania (rozporządzania) rzeczą ruchomą. Chodzi zatem o moment, gdzie sprawca zachowuje się jak właściciel (np. sprzedaż rzeczy, ukrycie rzeczy).

Przy art. 284 k.k. sprawca musi władać rzeczą jak właściciel. Posiadanie według kodeksu karnego nie jest równoznaczne z czasowym władaniem rzeczą powiązanym z wykonywaniem określonych czynności lub praw innej osoby i tak: np. „wykonywanie czynności zleconych nie stwarza stanu posiadania według kodeksu karnego, nawet jeśli jest połączone z fizycznym dzierżeniem rzeczy” – nie stwarza jeszcze, stanu posiadania tej rzeczy, w związku z tym zabór takiej rzeczy nie realizuje znamion przywłaszczenia, lecz znamiona kradzieży. Nie jest to takie jednoznaczne: przykładem jest listonosz, któremu zleca się określone czynności do pewnej rzeczy i idąc tym tokiem myślenia jeżeli listonosz zabierze (przywłaszczy sobie) przesyłkę czy list to pojawia się problem, czy on przywłaszcza cudzą rzecz ruchomą czy też ją kradnie.

Nie ma znaczenia w jaki sposób sprawca wszedł w posiadanie rzeczy (za zgodą właściciela bądź bez jego zgody, ale oczywiście bez naruszenia zakazów z jego strony – w przeciwnym razie byłaby to kradzież).

Sprawcy ma cały czas towarzyszyć zamiar zatrzymania cudzej rzeczy. Elementy świadczące o zamiarze sprawcy (wynikające z orzecznictwa SN) to:

• odmowa zwrotu rzeczy właścicielowi
• zaprzeczenie, że właściciel przekazał sprawcy rzecz
• zwłoka w zwrocie rzeczy (również deklaracje bez pokrycia)
• ukrycie rzeczy
• przekazanie rzeczy osobie trzeciej
• zamiana rzeczy za inną
• sprzedaż rzeczy
• darowizna rzeczy
• bezprawne zużycie rzeczy
• przerobienie rzeczy

O zamiarze przywłaszczenia będzie decydował cały zespół elementów przedmiotowych i podmiotowych, ale przy tym przestępstwie możliwe jest pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności tylko i wyłącznie w oparciu o elementy przedmiotowe (sposób zachowania). Elementy te wystarczą by kwalifikować czyn z art. 284 k.k., wystarczy wykazanie, że zachowanie sprawcy jednoznacznie wskazuje na zamiar przywłaszczenia, wykazanie uzewnętrznienia zamiaru sprawcy.

Trudności mogą się nasunąć, gdy ktoś bezprawnie zatrzyma rzecz i używa jej np. w celu osiągnięcia jakiegoś zysku, ale nie towarzyszy temu zamiar pozbawienia właściciela tej rzeczy przez sprawcę. Mogą wystąpić takie sytuacje, gdzie sprawcy nie będzie można wykazać zamiaru przywłaszczenia.

Nie stanowi przywłaszczenia rozporządzenie cudzą rzeczą w celu zaspokojenia słusznej wierzytelności. Będzie się to zdarzało zwłaszcza właśnie ze względu na ten brak zamiaru. Jeżeli ktoś ma słuszną wierzytelność w stosunku do uprawnionego do rzeczy, dlatego też by zrekompensować sobie tą wierzytelność – tu praktyka przyjmuje że nie jest to przywłaszczeniem (zaspokojenie słusznej pretensji wierzyciela tej rzeczy, np. prawo zatrzymania z prawa cywilnego, czy potrącenie wzajemnych wierzytelności).

Spory rodzinne między małżonkami – czy rzeczy ruchome małżonków stanowiące przedmiot wspólnoty ustawowej czy mogą być przedmiotem przywłaszczenia – odpowiedź jest twierdząca, przyjmuje się że taka możliwość istnieje, należy tu udowodnić, że sprawca miał zamiar powiększyć swój majątek odrębny albo powiększyć majątek osoby trzeciej (np. kochanki).

Przywłaszczeniem w rozumieniu kodeksu karnego jest bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie znajdującym się w posiadaniu sprawcy, cudzym mieniem ruchomym przez włączenie go do majątku swego lub innej osoby i powiększenie w ten sposób swojego lub innej osoby stanu posiadania. Nie wystarczy tu samo rozporządzenie cudzym mieniem jak własnym, lecz musi temu towarzyszyć tzw. animus rem sibi habendi, zamiar zatrzymania cudzego mienia ruchomego dla siebie lub dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu.

Skomentuj ten artykuł na forum