Wiadomości

Projekt autopoprawki do projektu ustawy o dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej przez państwo osobom fizycznym

Opublikowany: wrz 8, 07:59

Celem autpopoprawki do projektu ustawy o dostępie do nieodpłatnej pomocy prawnej przyznawanej przez państwo osobom fizycznym /druk nr 29/, jest poszerzenie dostępu do pomocy prawnej dla osób najuboższych i zmniejszenie wydatków związanych z organizacją systemu udzielania pomocy prawnej.

W demokratycznym państwie prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej status majątkowy nie może być przeszkodą w dostępie do wymiaru sprawiedliwości lub w obronie praw i interesów obywateli. Ustawa rozwija konstytucyjne zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) i prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP), a także czyni zadość zobowiązaniom międzynarodowym Rzeczypospolitej Polskiej do zapewnienia równego dostępu do sądów i trybunałów (art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 19 grudnia 1966 r.; art. 6 Konwencji europejskiej o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 r.; zalecenie nr R (93)1 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich co do efektywnego dostępu do prawa i wymiaru sprawiedliwości dla najuboższych z 8 stycznia 1993 r.).

Założeniem konstrukcyjnym autopoprawki jest uzupełnienie istniejącego systemu pomocy prawnej z urzędu (“prawa ubogich”) o ogólnopolski system pomocy prawnej świadczonej na etapie przedsądowym. Istniejące uregulowania kodeksu postępowania cywilnego (art. 111- 124), kodeksu postępowania karnego (art. 78 -81), prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (art. 243-263) nie gwarantują, co do zasady, pomocy prawnej najuboższym na etapie przedsądowym (wyjątek: karne postępowanie przygotowawcze w odniesieniu do podejrzanego).
Również ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy
w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2005 r., Nr 10, poz. 67) tylko w części gwarantuje pomoc prawną na etapie przedsądowym (prawo do porady prawnej przedprocesowej i tylko w sporach cywilnych).

Pomoc prawna w rozumieniu projektu autopoprawki obejmuje celowe dochodzenie praw na etapie przedsądowym, co należy rozumieć jako udzielanie porad i informacji prawnych przede wszystkim w sprawach cywilnych, z zakresu prawa pracy lub ubezpieczeń społecznych, ubezpieczenia zdrowotnego,
w sprawach mieszkaniowych i spółdzielczych, wskazywanie podmiotu lub organizacji właściwych do załatwienia danej sprawy, w tym podmiotu właściwego do załatwienia sprawy w drodze mediacji lub polubownego rozstrzygnięcia, a także sporządzanie pierwszego pisma procesowego oraz wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Pomoc prawna nie obejmuje natomiast określonych enumeratywnie kategorii spraw, w tym związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, związanych z działalnością instytucji społecznych, w szczególności fundacji lub stowarzyszeń, związanych z karnym postępowaniem przygotowawczym, z wyłączeniem ofiar przestępstw, spraw podatkowych, celnych i dewizowych.

Ograniczenie zakresu świadczonej nieodpłatnie pomocy prawnej do pomocy przesądowej na podstawie projektowanych rozwiązań ma na celu uniknięcie wykreowania mechanizmu konkurencyjnego względem ugruntowanego już w okresie II Rzeczypospolitej systemu pomocy prawnej z urzędu. Projekt nie podważa więc istniejącego systemu pomocy prawnej z urzędu, ale go uzupełnia.

Konstrukcyjnym założeniem projektu jest stworzenie ogólnodostępnej sieci punktów pomocy prawnej, które nie wchodzą w skład administracji publicznej. Kierując się konstytucyjną zasadą pomocniczości oraz założeniami programu Rady Ministrów RP – „tanie państwo”, przyjęto założenie, że tworzenie kosztownego i zbiurokratyzowanego systemu państwowych biur pomocy prawnej nie może być podstawą tworzonego systemu. System pomocy prawnej powinien się natomiast opierać na istniejących strukturach i zasobach niepaństwowych.

W konsekwencji punkty pomocy prawnej, na zasadach konkursowych, będą tworzone przede wszystkim przez organizacje pożytku publicznego, adwokatów, radców prawnych i inne osoby upoważnione do świadczenia pomocy prawnej,
w każdym powiecie, w lokalach pozostających w ich dyspozycji. Proponowane rozwiązanie pozwoli zapewnić pomoc prawną na terenie całego kraju bez konieczności wydatkowania znaczących w skali budżetu państwa kwot na tworzenie i obsługę państwowych biur. W tym zakresie projekt wychodzi naprzeciw postulatom zgłaszanym przez naczelne organy samorządów prawniczych i organizacje pozarządowe.

Prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej będzie przysługiwało osobie uprawnionej do świadczeń z pomocy społecznej, o której mowa w art. 5 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późno zm.), a także uchodźcom, cudzoziemcom, którzy uzyskali azyl lub zgodę na pobyt tolerowany oraz cudzoziemcom, który starają się o status uchodźcy, udzielenie azylu lub zgodę na pobyt tolerowany w rozumieniu ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach.

Pomoc prawna będzie udzielana jeżeli zainteresowany uzyskuje dochód nie większy niż 150% dochodu ustalonego zgodnie z art. 8 ustawy o pomocy społecznej albo 200% dochodu w przypadkach nadzwyczajnych lub szczególnie ważkich społecznie. Pomocy będzie udzielana na wniosek osoby, o której mowa
w art. 6, w brzmieniu nadanym autopoprawką, po złożeniu przez wnioskodawcę we wniosku oświadczenia zgodnego z prawdą, pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Organizację systemu pomocy prawnej przedsądowej zapewni Krajowa Rada Pomocy Prawnej, zwana dalej Radą. Rada jest państwową jednostką organizacyjną. Do zadań Rady należeć będzie przede wszystkim organizowanie konkursów na świadczenie pomocy prawnej, czuwanie nad jakością świadczonej pomocy oraz rozpatrywanie wniosków i skarg, zwłaszcza w sprawach dotyczących nienależytego wykonywania umów.
Rada będzie opracowywać szczegółowe standardy pracy punktów pomocy prawnej, metody ewaluacji wykonywania umów i systematycznie sprawować nadzór na systemem pomocy przedsądowej za pomocą Biura Krajowej Rady Pomocy Prawnej.
Rada będzie stale współpracować z Ministrem Sprawiedliwości,
który będzie nadzorował działalność Rady oraz jej Biura.
Rada składa się z 5 – 7 członków powoływanych przez Ministra Sprawiedliwości na okres 4 lat.

Pomoc prawną będą świadczyły podmioty wyłonione w jawnych konkursach na podstawie umów o udzielanie pomocy prawnej. Świadczenie pomocy prawnej następuje na podstawie umowy cywilnoprawnej Rady i podmiotów wyłonionych w konkursach. Projektowane rozwiązanie znacząco zmniejsza koszty działania systemu. Zaletą projektowanego rozwiązania jest też zmniejszenie ilości obowiązków biurokratycznych, które będą musieli wykonać wnioskodawcy i świadczeniodawcy. W konsekwencji projektowany system nie zniechęca małych podmiotów np. indywidualnych kancelarii prawniczych, do brania udziału w konkursach i tworzenia punktów pomocy prawnej, co jest istotną jego zaletą.

Trzeba też podkreślić, że stwierdzenie naruszeń umowy lub ustawy przez świadczeniodawców będzie podstawą do zastosowania sankcji przez Radę, w tym odstąpienia od umowy i ewentualnie, jeżeli umowa tak będzie stanowić, kary umownej za niewykonanie umowy o świadczenie pomocy prawnej lub jej nienależyte wykonywanie. Zabezpiecza to dostatecznie dobrze interesy Skarbu Państwa.

W zakresie podstawowych zasad postępowania w sprawie zawarcia umów ze świadczeniodawcami ustawa określa kryteria podmiotowe oferentów mogących ubiegać się o zawarcie umowy. Wychodzić należy z założenia, że krąg podmiotów legitymowanych do uczestnictwa w konkursach powinien być na tyle szeroki, aby w każdym powiecie, a nie tylko największych miastach powstały punkty pomocy prawnej, a także aby podmioty konkurowały ze sobą jakością oferowanych usług. Trzeba więc przyjąć, że w konkursie mogą brać udział organizacje pożytku publicznego, adwokaci, radcy prawni lub spółki przez nich założone lub zespoły adwokackie, osoby z wyższym wykształceniem prawniczym, uniwersytety lub szkoły wyższe, w których działają akademickie poradnie prawne oraz jednostki samorządu terytorialnego.
Ustawa określa też kryteria przedmiotowe uczestnictwa w konkursach o zawarcie umowy. Podstawowym kryterium jest pisemna oferta i ubezpieczenie poradnictwa prawnego od odpowiedzialności cywilnej. Ponadto każdy z oferentów będzie musiał zagwarantować świadczenie pomocy przedsądowej w zakresie określonym w ustawie i warunkach konkursu ofert. Co do zasady każdy świadczeniodawca będzie świadczyć pełny zakres pomocy przedsądowej, w zakresie określonym w art. 3 ustawy, z zastrzeżeniem jednak, że Rada będzie miała kompetencję do wyłączenia z konkursu dla poszczególnych powiatów pomocy w sprawach rodzinnych i małżeńskich. W dużej części powiatów działają bowiem finansowane ze środków publicznych specjalistyczne poradnie rodzinne, świadczące także pomoc prawną (por. art. 19 pkt 2 i art. 112 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.). Jeśli więc Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie świadczą nieodpłatną specjalistyczną pomoc prawną dodatkowo powiązaną z pomocą psychologiczną i psychiatryczną, to wykluczyć należy dubeltowe finansowanie takiej pomocy ze środków Ministerstwa Sprawiedliwości i zlecanie jej prywatnym podmiotom. Analogicznie przyjąć należy, że Rada będzie ograniczać zakres kontraktowanej pomocy prawnej w powiatach, w których świadczona jest specjalistyczna pomoc z zakresu ochrony praw konsumenta. Zgodnie z art. 34 i 37 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr 244, poz. 2080) nieodpłatna pomoc prawna w sprawach konsumenckich finansowana ze środków publicznych, nie tylko dla osób ubogich, świadczona jest przez powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów.

Projekt autopoprawki określa podstawowe kryteria i preferencje rozstrzygania konkursów. Wychodzić należy z założenia, że kryteria istotne to wiarygodność pomiotu i rękojmia należytego świadczenia pomocy prawnej, ryczałtowo określona cena jednostkowej porady, ustalana dla każdego konkursu odrębnie po uzgodnieniu z Ministrem Sprawiedliwości i samorządami prawniczymi przez Radę, dostępność pomocy prawnej dla najuboższych (terytorialne rozmieszczenie i ilość miejsc, w których pomoc jest świadczona -oferent może zaproponować, że stworzy kilka punktów w jednym powiecie), a także łączny tygodniowy czas świadczenia pomocy przedsądowej, w tym stanu gotowości w oczekiwaniu na klientów, status organizacji pożytku publicznego (wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego).

Szczegółowe zasady przeprowadzania konkursu określi rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości oraz warunki konkursu. W zakresie nieuregulowanym w ustawie konkursy przeprowadza się zgodnie z zasadami kodeksu cywilnego, z wyłączeniem prawa zamówień publicznych. Projektowana ustawa i akty wykonawcze do niej dostatecznie precyzyjnie określają zasady prowadzenia rzetelnego konkursu. Ponadto zawiłość procedur prawa o zamówieniach publicznych mogłaby istotnie utrudnić wdrożenie projektowanego mechanizmu.

Elementem istotnym ustawy jest uregulowanie skutków sytuacji,
w których nikt z danego powiatu nie przystąpi do konkursu albo żaden podmiot nie zostanie wyłoniony albo konkurs zostanie unieważniony. Ustawa stanowi, że w tych sytuacjach Krajowa Rada Pomocy Prawnej bezzwłocznie ogłasza nowy konkurs dla wskazanego obszaru oraz obligatoryjnie informuje właściwe terytorialne okręgowe rady adwokackie i okręgowe izby radców prawnych, jednostki samorządu terytorialnego oraz podmioty uczestniczące w konkursach z sąsiednich powiatów. Jeżeli drugi konkurs nie wyłoni podmiotu tworzącego punkt pomocy prawnej, Krajowa Rada Pomocy Prawnej zwraca się do świadczeniodawców, udzielających pomocy prawnej w powiatach pobliskich oraz właściwych terytorialnie jednostek samorządu terytorialnego, z ofertą organizacji punktów pomocy prawnej lub świadczenia pomocy prawnej dla osób z terenu powiatu, dla którego konkursy zostały zamknięte wskutek braku ofert lub unieważnione, po maksymalnych stawkach określonych w ogłoszeniu ogólnopolskiego konkursu.

Pomoc prawna będzie świadczona wyłącznie na podstawie umowy zawartej przez Radę i świadczeniobiorcę. Umowa będzie sporządzana na podstawie ustawy, rozporządzenia oraz warunków konkursu. Umowa będzie również określać zakres odpowiedzialności cywilnej za niewykonanie lub nienależyte jej wykonanie, w tym prawo odstąpienia zastrzeżone dla Rady. Umowa może również zawierać postanowienia o karze umownej.
Treść umów jest jawna.

Przewiduje się, że projektowane rozwiązania wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2007 r.

(frag. uzasadnienia autopoprawki)

Źródło: www.ms.gov.pl

Skomentuj ten artykuł na forum