Wiadomości

Apelacja w prawie karnym (cz. 8) – obraza przepisów prawa materialnego

Opublikowany: lip 11, 23:37

Definicja zarzutu obrazy przepisów prawa materialnego w postaci uproszczonej prowadzi do błędów polegających na błędnym przyjęciu zarzutu obrazy prawa materialnego w miejsce błędu w ustaleniach faktycznych i odwrotnie.

Definicja uproszczona brzmi: Obraza przepisów prawa materialnego polega na niezastosowaniu lub niewłaściwym zastosowaniu przepisów prawa karnego materialnego do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego. Te definicja jest poprawna, ale nie jest pełną definicja i trzeba ją rozszerzyć o pewne szczegóły.

Oprócz klasycznej postaci, czyli zarzutu sprowadzającego się do stwierdzenia, że sąd do prawidłowo opisanego czynu, a więc do prawidłowo poczynionych ustaleń zastosował niewłaściwą normę materialną jest też taka postać obrazy prawa materialnego polegająca na błędnej interpretacji, rozumieniu niektórych znamion przestępstwa, a zwłaszcza w wypadkach używania przez ustawę określeń nieostrych lub nieprecyzyjnych.

Pisząc apelację należy pamiętać nie tylko o tej postaci klasycznej, ale też o tej szczególnej postaci zarzutu obrazy prawa materialnego. Jednakże ta druga postać również nie wyczerpuje wszystkich sytuacji, w których będziemy mieli do czynienia z uchybieniami sądu uzasadniającymi konieczność podniesienia zarzutów obrazy przepisów prawa materialnego.

Pełna definicja brzmi: Zarzut obrazy przepisów prawa materialnego odnosi się do takich naruszeń norm prawa materialnego, które polegają na błędnym zastosowaniu lub niezastosowaniu tych przepisów w wypadkach, gdy istnieje do tego podstawa, a w szczególności:

  • Przyjęcie błędnej kwalifikacji prawnej do prawidłowo ustalonego czynu (klasyczna postać obrazy prawa materialnego), np. czyn opisany jest prawidłowo, zawiera wszystkie znamiona oszustwa, jest przyjęta nieprawidłowa kwalifikacja prawna, nie odpowiadająca znamionom tego czynu. Jest to tzw. błąd subsumcji. Na przykład sąd w opisie czynu przypisanego sprawcy zamieścił wszystkie znamiona rozboju, a zastosował kwalifikacje z art. 278 kk., czyli kradzież.

Ta reguła nie działa jednak odwrotnie, czyli nie będzie obrazy prawa materialnego takie uchybienie sądu, które będzie polegało na przyjęciu prawidłowej kwalifikacji prawnej do nieprawidłowo opisanego czynu, w którym będą zawarte błędne lub niepełne ustalenia faktyczne. Tu podniesiemy zarzut obrazy prawa procesowego, a konkretnie art. 413 § 2 pkt 1 jeśli te ustalenia będą niepełne w stosunku do prawidłowo przyjętej kwalifikacji prawnej albo podniesiemy zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, jeśli będą to ustalenia błędne, czyli niezgodne z rzeczywistością. To będzie zależało od tego, co było przyczyną, a co było skutkiem błędu.

Istotą zarzutu obrazy prawa materialnego jest to, że ten zarzut musi wynikać wprost z redakcji wyroku, z zastosowanych przepisów bez potrzeby wnikania w prawidłowość ustaleń faktycznych lub bez potrzeby wnikania w prawidłowość postępowania sądu.

  • Uniewinnienie oskarżonego mimo istnienia znamion przestępstwa w czynie ustalonym przez sąd. Nie chodzi tu o takie uniewinnienie, które jest wynikiem błędnych ustaleń, dania lub nie dania wiary świadkom, oskarżonemu i uniewinnienia, gdyż byłby to zarzut błędu w ustaleniach faktycznych. Chodzi tu o to, że w tym wypadku sąd ustala, że oskarżony jest winien tego, że np. ukradł w dniu tym a tym torebkę itd., a następnie uniewinnia go w następnym punkcie wyroku od tak opisanego czynu. Jest to obraza przepisów prawa materialnego, bo gdyby ni to, to nie moglibyśmy zaczepić wyroku na żadnej innej podstawie.

Taka sytuacja może zdarzyć się przy sprawach skomplikowanych, gdzie jest dużo czynów i wielu oskarżonych, bo sądowi może się to pomieszać.

  • Skazanie oskarżonego, mimo że w przypisanym mu czynie brak jest znamion przestępstwa, czyli czyn oskarżonego w ogóle nie stanowi przestępstwa, np. skazanie za dobrowolne współżycie z dorosłą osobą. Sąd przypisuje sprawcy jakiś czyn, który w tym przedstawionym przez sąd opisie w ogóle nie zawiera znamion przestępstwa i skazuje go na podstawie jakiejś normy.

Z tą postacią często myli się inne uchybienie sądu polegające na nieprawidłowym, a mówiąc ściślej na niepełnym opisie czynu przypisanego oskarżonemu i przyjęciu w tym wypadku prawidłowej kwalifikacji prawnej. Ten niepełny opis czynu może polegać, np. na pominięciu jakiegoś znamienia, którego brak powoduje to, że podobnie jak w tej trzeciej sytuacji opisany czyn nie stanowi przestępstwa, a mimo to oskarżony zostaje skazany. To nie będzie jednak obraza prawa materialnego. Będzie to obraza prawa procesowego, a mianowicie tego art. 413 § 2 pkt 1 kpk, który to przepis wymaga w wypadku skazania oskarżonego dokładnego określenia przypisanego mu czynu.

Casus:

W jednym z wyroków sąd skazał mężczyznę i kobietę za to, że odbywali między sobą stosunki płciowe i przyjął kwalifikacje prawna z art. 201 kk. W opisie czynu brakowało jednak tego istotnego znamienia dotyczącego kazirodztwa, czyli wykazania pokrewieństwa. A więc opis czynu był zbyt szeroki w stosunku do przyjętej kwalifikacji prawnej i na pierwszy rzut oka mogłoby to wyglądać tak, że oskarżeni zostali skazani za czyny nie stanowiące przestępstwa, bo przecież odbywanie stosunków płciowych nie jest spenalizowane.

Casus:

W innym wypadku człowiek został skazany za to, że przenosił, przewoził, przechowywał a następnie wpuścił w obieg cztery banknoty o nominale 100 $. Tu sąd zapomniał dodać w opisie czynu, że były to fałszywe banknoty, gdyż bez tego wskazania wyglądałoby to tak, że miał banknoty, puścił je w obieg itd. I w tym wypadku czyn jest przestępstwem pod warunkiem, że te banknoty są fałszywe. S ad zapomniał jednak wymienić tego elementu fałszywości w opisie tego czynu.

W obu tych wypadkach nie podniesiemy zarzutu obrazy prawa materialnego, lecz podniesiemy zarzut obrazy prawa procesowego, który ma wpływ na treść wyroku – zarzut obrazy art. 413 § 2 pkt, 1 kpk, który wymaga, aby czyn przypisany został sformułowany dokładnie, a skoro nie zawierał on jakiegoś elementu, tzn. że czyn był niedokładnie opisany. W tym wypadku sąd dokonał prawidłowych ustaleń, bo z uzasadnienia wyroku wynikało, że wszystko było prawidłowo ustalone, tylko, że pomylono się w wyroku.

Przez ustalenia faktyczne nie odpowiadające przyjętej kwalifikacji prawnej – w tym konkretnym wypadku – będziemy uważać tylko te ustalenia, które sąd poczynił lub, których nie poczynił w czynie przypisanym oskarżonemu. Generalnie ustaleniami faktycznymi są zarówno ustalenia czynione w wyroku jak i w uzasadnieniu wyroku. Ale w opisywanej sytuacji, gdy mówimy czy to o obrazie prawa materialnego czy to o obrazie art. 413 kpk to przez te ustalenia faktyczne rozumiemy tylko te ustalenia, które zawarte są w wyroku, czyli w tym czynie przypisanym oskarżonemu, ale już nie w uzasadnieniu wyroku, chociaż i taka niespójność czasem zdarza się – sprzeczność ustaleń zawartych w wyroku i w uzasadnieniu (co innego ustala sąd w wyroku, co innego ustala sąd w uzasadnieniu). Taką niespójność między treścią wyroku a treścią uzasadnienia – oczywiście w ustaleniach – będziemy rozpatrywali już nie na płaszczyźnie obrazy przepisów prawa materialnego, lecz ewentualnie na płaszczyźnie obrazy przepisów prawa procesowego albo też w pewnych wypadkach na płaszczyźnie błędu w ustaleniach faktycznych.

  • Błędna interpretacja przepisów prawa materialnego, zwłaszcza tych, które zawierają ocenne, nieostre i nieprecyzyjne wyrażenia, ale nie tylko gdyż błędna interpretacja może dotyczyć też ostrego pojęcia. Te nieostre, nieprecyzyjne pojęcia są to: „znaczna wartość” (art. 294 kk.), „szczególnie uzasadniony wypadek” (art. 60 § 2 kk.), „stałe źródło dochodów (art. 65 kk.), wypadek mniejszej wagi, znikoma społeczna szkodliwość, niebezpieczny przedmiot. Zarzuty obrazy prawa materialnego w tej czwartej postaci można sformułować w następujący sposób: „ [...] na podstawie art. 438 pkt 1 kpk zarzucam obrazę przepisów prawa materialnego, to jest (tu wymieniamy artykuł, który jest obrażony) przez wyrażenie błędnego poglądu prawnego, co do właściwego rozumienia spornego określenia (tu wymieniamy to określenie) i nadanie mu znaczenia niezgodnego z właściwym rozumieniem tego przepisu [...] ”. Pierwszy przykład to problem „niebezpiecznego przedmiotu” jakim sprawca posłużył się przy popełnianiu rozboju kwalifikowanego z art. 280 § 2 kk. Drugi przykład to „wypadek mniejszej wagi” przy przestępstwie zagarnięcia mienia.
  • Orzeczenie/nie orzeczenie/nieprawidłowe orzeczenie kar lub środków karnych wbrew lub niezgodnie z przepisami prawa karnego materialnego. „Wbrew” to znaczy, że przepis mówi, co innego, a sąd robi co innego, albo „niezgodnie”, czyli w jakimś stopniu sprzecznie, np. orzeczenie kary nieprzewidzianej za dane przestępstwo, przekroczenie ustawowych granic danego rodzaju kary lub wymierzenie kary po za granicami sankcji przewidzianej za dane przestępstwo, nie orzeczenie obligatoryjnego środka karnego, niezastosowanie przepisów o karze łącznej albo wadliwe zastosowanie tych przepisów.

Ta postać błędu może dotyczyć nie orzeczenia obligatoryjnego środka karnego, mimo że przepis wyraźnie do tego zobowiązuje sąd, np.

-sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności wymierzoną w rozmiarze czterech lat, podczas gdy przepis pozwala na zawieszenie kary pozbawienia wolności wymierzonej tylko do dwóch lat;

-niezgodnie z treścią ustawy sąd określił czas próby młodocianemu na dwa lata; jest tu oczywista obraza prawa materialnego, ponieważ w stosunku do młodocianego okres próby nie może być krótszy niż trzy lata, chociaż co do pozostałych oskarżonych dolna granicą okresu próby są dwa lata;

-sąd zapomniał o obligatoryjnym orzeczeniu dozoru kuratora w stosunku do młodocianego (ale nie do każdego, bo tylko w stosunku do młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego), albo w stosunku do recydywisty wielokrotnego.

Nigdy nie należy podnosić obrazy prawa materialnego w sytuacji, gdy prokurator skarżył o zabójstwo z art. 148 kk., a sąd przyjął tylko art. 152 kk., czyli nieumyślne spowodowanie śmierci, ponieważ jest to błąd w ustaleniach faktycznych, bo inne ustalenia czyni się przyjmując kwalifikacje z art. 148 kk. a inne ustalenia czyni się przyjmując kwalifikację z art. 152 kk. Jest tu spór w efekcie o kwalifikację prawną, ale ta kwalifikacja prawna jest następstwem poczynienia odpowiednich ustaleń faktycznych.

Skomentuj ten artykuł na forum

Szukaj w serwisie

Wzory pozwów, wniosków, umów i innych pism

Wiadomości i porady prawne

Konkordat między Rzeczpospolita Polską a Stolicą Apostolską

Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół katolicki są — każde w swej dziedzinie — niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.

Czytaj dalej


Więcej

Porada prawna - Prenumerata RSS

Zaprenumeruj aktualności i porady

Archiwum wiadomości