Wiadomości

Zakres rozpoznania sprawy w skutek wniesienia zażaleniana na zarządzenie przewodniczącego wzywające stronę do uzupełnienia opłaty od pozwu

Opublikowany: maj 2, 15:40

“1. Czy przy rozpoznawaniu zażalenia na zarządzenie przewodniczącego wzywające stronę do uzupełnienia opłaty od pozwu po stwierdzeniu braku podstaw do wydania nakazu zapłaty (art. 486 § 1 k.p.c.) dopuszczalne jest badanie zarzutów dotyczących niewydania nakazu zapłaty ?”,

“2. Czy wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego, określony w art. 194 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.), stanowi dokument urzędowy w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c.?”

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne powstały przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w K. zażalenia na zarządzenie przewodniczącego, wydane w sądzie pierwszej instancji, wzywające do uiszczenia brakującej części opłaty sądowej od pozwu. Wezwanie było skutkiem stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i skierowania sprawy do rozpoznania w postępowaniu upominawczym. Powód wykazywał swoją wierzytelność wyciągiem z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego. W uzasadnieniu zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia brakującej części opłaty wyjaśniono, że wyciąg ten nie został uznany za dokument urzędowy w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c. Wprawdzie bowiem art. 194 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. Nr 146, poz. 1546 ze zm.) nadaje takiemu wyciągowi moc prawną dokumentu urzędowego, jednak porównanie treści tego przepisu z art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) wskazuje, że dokumenty wymienione w obydwu przepisach zostały przez ustawodawcę potraktowane jednakowo. Skoro zatem wyciąg z ksiąg bankowych, także mający moc prawną dokumentu urzędowego, objęty został w postępowaniu nakazowym odrębną regulacją (art. 485 § 3 k.p.c.) i stanowi jedynie fakultatywną podstawę wydania nakazu zapłaty (przy czym konieczne jest dołączenie dowodu doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty), to podobnie należy potraktować wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego, którego pominięcie w powołanym przepisie można uznać przeoczenie. Przypisanie wyciągowi z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego waloru dokumentu urzędowego w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c., oznaczałoby, zdaniem przewodniczącego, że ustawodawca przyznał więcej uprawnień funduszowi sekurytyzacyjnemu, który jest z reguły nabywcą wierzytelności bankowych, niż wierzycielowi pierwotnemu, czyli bankowi, a takie wnioskowanie nie ma racjonalnych podstaw.

Powód zażalił się na zarządzenie wzywające go do uzupełnienia opłaty, kwestionując trafność stanowiska o braku podstaw do wydania nakazu zapłaty na podstawie przedstawionego przez niego wyciągu.

Sąd Okręgowy, rozpatrując zażalenie, powziął dwojakiego rodzaju wątpliwości prawne:

Przede wszystkim zwrócił uwagę na problem zakresu badania sprawy przy rozpoznawaniu zażalenia na zarządzenie wzywające stronę do uzupełnienia opłaty od pozwu po stwierdzeniu braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, a konkretnie czy dopuszczalne jest badanie zarzutów dotyczących zasadności niewydania nakazu zapłaty. Sąd Okręgowy zaznaczył, że zarządzenie przewodniczącego, przewidziane w art. 486 § 1 k.p.c., jest niezaskarżalne, a możliwość złożenia oddzielnego zażalenia na postanowienie o odmowie wydania nakazu zapłaty zniesiono od 1 lipca 1996 r. (art. 1 pkt 78 ustawy nowelizującej kodeks postępowania cywilnego z dnia 1 marca 1996 r. – Dz. U. Nr 43, poz. 189). Dlatego ewentualnej podstawy badania zarzutów dotyczących istnienia podstaw wydania nakazu zapłaty można poszukiwać wyłącznie w unormowaniu przewidzianym w art. 380 w zw. z art. 397 § 2 i art. 398 k.p.c. Jednak kontrola zasadności zaniechania wydania nakazu zapłaty byłaby ograniczona wyłącznie do sytuacji, w której opłata uiszczona przy złożeniu pozwu w postępowaniu nakazowym byłaby niższa od należnej zgodnie z art. 19 ust. 2 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398 ze zm.). W ocenie Sądu Okręgowego, ten stan rzeczy przemawia przeciwko przyjęciu dopuszczalności badania przy rozpoznawaniu zażalenia na zarządzenie przewodniczącego wzywające stronę do uzupełnienia opłaty od pozwu trafności stanowiska o braku podstaw do wydania nakazu zapłaty.
Przyjmując jednak hipotetyczną możliwość weryfikowania tego rodzaju zarzutów, Sąd Okręgowy sformułował kolejne zagadnienie, odnoszące się do prawidłowości koncepcji prawnej, która spowodowała niewydanie nakazu zapłaty. Wątpliwość sprowadza się do pytania, czy wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c., skoro bliźniaczy z nim dokument, jakim jest należycie sporządzony wyciąg z ksiąg bankowych, został przez ustawodawcę wyłączony spośród dokumentów urzędowych, których dotyczy powyższy przepis i poddany szczególnej regulacji w art. 485 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy przychylił się do stanowiska, iż niezrozumiałe byłoby odmienne traktowanie dwóch tak podobnych dokumentów, wobec czego – w jego ocenie – także wyciąg z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego nie powinien stanowić wystarczającej podstawy do wydania nakazu na podstawie art. 485 § 1 pkt 1 k.p.c. lecz podlegać regulacji z art. 485 § 3 k.p.c.

Logiczne powiązanie obydwu przedstawionych zagadnień wymaga rozważenia w pierwszej kolejności kwestii, czy w zakresie kognicji sądu II instancji, rozpoznającego zażalenie na zarządzenie przewodniczącego, wzywające do uzupełnienia opłaty sądowej, może się mieścić kontrola zasadności stanowiska o braku podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Badanie podstaw wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym należy do czynności zastrzeżonych dla sądu i podejmowanych na posiedzeniu niejawnym (art. 4841 k.p.c.). Pozytywna ocena występowania tych podstaw znajduje swój wyraz w wydaniu przez sąd orzeczenia – nakazu zapłaty (art. 485 k.p.c.). Ocena negatywna nie przybiera obecnie postaci orzeczenia. Uzasadnia jedynie sporządzenie na podstawie art. 157 § 3 k.p.c. notatki urzędowej, potwierdzającej odbycie posiedzenia i jego wynik – zaniechanie wydania nakazu zapłaty, z powodu braku po temu przesłanek. Powyższa ocena, dokonana przez sąd, obliguje dopiero przewodniczącego do zadbania o nadanie sprawie dalszego biegu. Ten obowiązek ujęty został w art. 486 k.p.c. i wyraża się w powinności skierowania sprawy na rozprawę lub na posiedzenie niejawne, jeśli sprawa może być rozpoznana na takim posiedzeniu. Przedstawiona konstrukcja zastąpiła obowiązujący wcześniej (do 1 października 1996 r.) kształt postępowania nakazowego, w którym zarówno pozytywna jak i negatywna decyzja sądu przybierała postać orzeczenia. W razie stwierdzenia, że nie zachodzą ustawowe przesłanki do wydania nakazu zapłaty sąd był zobowiązany do wydania postanowienia o odmowie wydania nakazu zapłaty. Postanowienie to było zaskarżalne i podlegało kontroli instancyjnej (dawny art. 489 k.p.c.). Dokonana zmiana przepisów o postępowaniu nakazowym powszechnie uważana jest za realizację koncepcji o przyznaniu sądowi swobody decyzyjnej w zakresie rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym i wyjęciu tej kwestii spod kontroli instancyjnej. Jest to istotna wskazówka, która musi być uwzględniona przy rozpatrywaniu przedstawionego przez Sąd Okręgowy problemu.

Powierzony przewodniczącemu w art. 486 k.p.c. obowiązek nadania dalszego biegu sprawie, w której – pomimo wniosku powoda – nie wydano nakazu zapłaty, mieści w sobie konieczność sprawdzenia, czy pozew jest prawidłowo opłacony. Zgodnie bowiem z regulacją zawartą w art. 130 § 1 k.p.c., pismo procesowe nie może otrzymać właściwego biegu, jeżeli nie uiszczono od niego prawidłowej opłaty. Tymczasem pozew w postępowaniu nakazowym podlega opłacie obniżonej (art. 19 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), a ulga ta przestaje obowiązywać z chwilą stwierdzenia braku podstaw do wydania nakazu zapłaty.

Czynności podejmowane przez przewodniczącego w wypadku stwierdzenia przez sąd braku podstaw do wydania nakazu zapłaty, polegają zatem na sprawdzeniu, czy pozew jest należycie opłacony, aby mógł zostać rozpoznany w postępowaniu upominawczym bądź w postępowaniu zwykłym i ewentualnym wezwaniu powoda do uzupełnienia brakującej opłaty.
Po stwierdzeniu prawidłowego opłacenia pozwu przewodniczący kieruje sprawę na rozprawę albo posiedzenie niejawne.
Nie budzi przy tym wątpliwości, że stanowisko sądu o braku podstaw do wydania nakazu zapłaty nie przybiera kształtu postanowienia i nie jest czynnością podlegającą zaskarżeniu w drodze zażalenia na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. Procesowym wyrazem tego stanowiska jest skierowanie przez przewodniczącego sprawy na rozprawę albo posiedzenie po przeprowadzeniu postępowania mającego za cel należyte opłacenie tego pisma. Zarządzenie przewodniczącego, określające dalszy bieg sprawy, również nie jest zaskarżalne. Podlega natomiast zaskarżeniu, na podstawie art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., zarządzenie określające wymiar opłaty należnej od pozwu.
Problemem wymagającym rozwiązania jest kwestia, czy w toku wpadkowego postępowania o ustalenie i uzupełnienie należnej opłaty od pozwu możliwe jest poddanie ocenie zasadności stanowiska o braku podstaw do wydania nakazu zapłaty i skierowaniu sprawy do rozpoznania w innym postępowaniu w drodze zastosowania art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

Art. 380 k.p.c. poszerza zakres rozpoznania sądu odwoławczego, obejmując nim również postanowienia wydane w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, poprzedzające wydanie zaskarżonego orzeczenia. Środek ten jest uznawany za instytucję szczególną, nie stanowiącą środka odwoławczego. W doktrynie i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości możliwość odpowiedniego zastosowania art. 380 k.p.c. w toku postępowania zażaleniowego na podstawie odesłania z art. 397 § 2 k.p.c. Dyskusyjny jest jednak zakres jego zastosowania. Wyrażane są zapatrywania, że jego rola ogranicza się do przypadków rozpatrywania zażaleń na postanowienia kończące postępowanie w sprawie, gdyż w zasadzie tylko one są poprzedzone pewną liczbą postanowień niepodlegających oddzielnemu zaskarżeniu. Pozostałe zaskarżalne postanowienia zwykle nie są powiązane z wcześniej wydanymi, które rzutowałyby na ich treść.
W praktyce orzeczniczej z reguły art. 380 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. znajduje zastosowanie przy rozpoznawaniu zażalenia na postanowienia kończące postępowanie w sprawie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r., I CKN 367/99, OSNC 3/2000/3/48; z dnia 21 listopada 2001 r., I CZ 165/01, OSNC 2002/7-8/102; z dnia 9 lipca 2004 r., II CK 69/04, niepubl.); jednak nie został wypowiedziany pogląd o ograniczeniu jego stosowania tylko do tego rodzaju postępowań zażaleniowych. Takiego stanowiska nie uzasadnia brzmienie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Również postanowienie niekończące postępowania w sprawie może bowiem być poprzedzone niezaskarżalnymi postanowieniami, które jednak miały wpływ na zawarte w nim rozstrzygnięcie. Przyjąć zatem należy dopuszczalność zastosowania art. 380 k.p.c. w toku postępowania wywołanego zażaleniem na postanowienie (zarządzenie) niekończące postępowania w sprawie.
Z literalnego brzmienia art. 380 k.p.c. wynika jednak, że przewidziana w nim możliwość poddania kontroli niezaskarżalnych odrębnie czynności sądowych, odnosi się jedynie do postanowień, nie dotyczy natomiast zarządzeń przewodniczącego. Art. 362 k.p.c. nakazuje stosowanie przepisów o postanowieniach odpowiednio do zarządzeń przewodniczącego i odsyła wyraźnie wyłącznie do art. 354-361 k.p.c. („przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do zarządzeń przewodniczącego”). Nie ma zatem normatywnych podstaw do przenoszenia rozwiązania z art. 380 k.p.c. na czynności przewodniczącego. Taki pogląd dominuje również w piśmiennictwie, a jednostkowe odmienne zapatrywanie nie zostało poparte argumentacją prawną.

Podstawy do objęcia art. 380 k.p.c. zarządzeń przewodniczącego nie daje również art. 398 k.p.c. Normuje on jedynie tok postępowania zażaleniowego w wypadku zaskarżenia zarządzeń, od których zażalenie przysługuje, nie odnosi się natomiast do problemu dopuszczalności kontroli zarządzeń niezaskarżalnych.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zagadnienie kontroli orzeczeń poprzedzających, przy rozpatrywaniu zażaleń dotyczących kosztów postępowania nie występowało często i dotyczyło wypadków nie przystających do występującego w niniejszej sprawie. Na podstawie jego analizy można jednak sformułować wniosek o stosowaniu ścieśniającej wykładni art. 380 k.p.c.
W uchwale z dnia 24 maja 1968 r. (III CZP 31/68, OSNCP 1969/5/87) Sąd Najwyższy stwierdził, że w ramach przepisu art. 22 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.; dalej jako u.k.s.c. z 1967 r.) nie jest dopuszczalna kontrola przez sąd drugiej instancji prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji co do ustalenia wartości przedmiotu sporu (art. 25 k.p.c.). Sąd Najwyższy podkreślił odrębność obu rozstrzygnięć (postanowienia o ustaleniu wartości przedmiotu sporu oraz następczo wydanego zarządzenia przewodniczącego o ustaleniu wymiaru opłaty obliczonej od ustalonej tym postanowieniem wartości przedmiotu sporu), z których pierwsze z woli ustawodawcy nie podlega zaskarżeniu. Wyjaśnił, że kognicja sądu rozpoznającego zażalenie jest ograniczona. Kontroli podlega jedynie prawidłowość obliczenia wysokości wpisu od ustalonej wartości przedmiotu sporu, nie można natomiast w tej drodze obalić postanowienia ustalającego wartość przedmiotu sporu. Specyfika rozpatrywanego wypadku, wynikająca z ostatecznego charakteru postanowienia o ustalenie wartości przedmiotu sporu (art. 26 k.p.c.), nie pozwala jednak uogólniać zajętego w nim stanowiska.

Sytuacja procesowa bliższa aktualnie rozpatrywanej wystąpiła w sprawie III CZP 55/02 (Prok. I Pr. 2003/1/40). W dniu 26 września 2002 r. zapadło w niej postanowienie o odmowie podjęcia uchwały, w którego uzasadnieniu Sąd Najwyższy negatywnie wypowiedział się o możliwości badania przy rozpatrywaniu zażalenia na postanowienie sądu o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych prawidłowości wcześniejszego zarządzenia przewodniczącego o ustaleniu należnego wpisu sądowego. Swoje stanowisko uzasadnił wiążącym charakterem zarządzenia przewodniczącego oraz ograniczonym zakresem kognicji sądów obydwu instancji, wynikającym z wpadkowego charakteru postępowania o zwolnienie od koszów, obejmującym jedynie zbadanie formalnych przesłanek dopuszczalności wniosku o zwolnienie od kosztów oraz merytorycznej zasadności tego wniosku. Odmienność sytuacji prawnej rozważanej w omawianym orzeczeniu w porównaniu z obecnie rozpatrywanym zagadnieniem wyrażała się w tym, że zarządzenie przewodniczącego o ustaleniu należnego wpisu podlegało odrębnemu zaskarżeniu na podstawie art. 22 u.k.s.c. z 1967 r., jego ocena w postępowaniu poświeconym zwolnieniu strony od kosztów sądowych nie mogła więc być dokonywana na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

Przyjmowana w judykaturze ścieśniająca wykładnia zakresu stosowania art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. w powiązaniu z – wynikającym z historycznego przebiegu zmian kształtu postępowania nakazowego – argumentem o wyłączeniu możliwości kontroli zasadności niewydania nakazu zapłaty stanowi trudny do podważenia argument przeciwko możliwości objęcia na podstawie tego przepisu kontrolą zarządzenia przewodniczącego o skierowaniu sprawy do rozpoznania w postępowaniu upominawczym. Tylko bowiem to zarządzenie stanowi uchwytną czynność. Ocena podstaw do wydania nakazu zapłaty dokonana przez sąd pierwszej instancji nie przybiera bowiem postaci postanowienia, wobec czego nie można do niej odnieść powyższego przepisu.

Rozważyć jednak należy również, czy mimo braku podstaw do zastosowania art. 380 k.p.c., w zakresie kognicji sądu rozpoznającego zażalenie na zarządzenie w przedmiocie ustalenia należnej opłaty od pozwu po skierowaniu sprawy złożonej w postępowaniu nakazowym do innego postępowania, nie mieści się także ocena poprzedzających tę czynność przesłanek, niezależnie od tego czy przybrały one postać decyzyjną (zarządzenia czy postanowienia). Związek pomiędzy wydaniem zaskarżonego zarządzenia o ustaleniu wymiaru należnej opłaty i wezwaniu strony do jej uiszczenia a wcześniejszym stwierdzeniem braku podstaw do wydania nakazu zapłaty nie budzi bowiem wątpliwości.

Na gruncie art. 22 ust. 2 u.k.s.c. z 1967 r. przyjmowano, że istota rozstrzygnięcia o wymiarze opłat wyklucza możliwość tak rozległej oceny czynności podejmowanych w sprawie. Możliwe jest badanie jedynie tych przesłanek, które bezpośrednio wpływają na treść zaskarżonego orzeczenia (np. prawidłowość podstawy prawnej przyjętej do ustalenia wysokości opłaty). Ten kierunek wykładni uznać należy za nadal aktualny i nadający się do zastosowania w rozpatrywanej sprawie. Decydujące znaczenie ma jednak powoływany w literaturze i wskazywany już argument wywodzony z przyjętej w kodeksie postępowania cywilnego formuły postępowania nakazowego. Zasadność niewydania nakazu zapłaty nie podlega kontroli instancyjnej. Założenie to byłoby jednak fikcją, gdyby opowiedzieć się za poglądem, że możliwe jest kontrola prawidłowości stanowiska sądu w ramach ustalania wysokości opłaty należnej od pozwu. Sąd drugiej instancji, uchylając zaskarżone zarządzenie o wymiarze opłaty, de facto zobowiązałby sąd pierwszej instancji do wydania nakazu, czego kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje.
Postępowanie nakazowe jest tylko jedną z dróg procesowych dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych. Zbliżony skutek powód może osiągnąć w postępowaniu upominawczym lub w postępowaniu zwykłym. Niewydajnie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym nie pociąga zatem za sobą konsekwencji, które uzasadniałyby odmienną optykę spojrzenia na rozwiązanie przedstawionego zagadnienia prawnego. Z tych przyczyn udzielono odpowiedzi jak w uchwale.

Sposób rozwiązania pierwszego z przedstawionych zagadnień powoduje, że należało odmówić podjęcia uchwały odnoszącej się do drugiego z nich. Rozstrzygnięcie tego problemu nie ma bowiem wpływu na wynik sprawy.

Uchwała z dnia 12 lutego 2009 r. (sygn. akt III CZP 143/08).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum