Wiadomości

Warunki do wydania wyroku łącznego - wyrok SN

Opublikowany: paź 19, 07:55

„Czy odbycie przez skazanego w chwili orzekania w przedmiocie wydania wyroku łącznego kar pozbawienia wolności, co do których zachodzą przesłanki określone w art. 85 k.k., powoduje brak warunków do wydania wyroku łącznego w rozumieniu art. 572 k.p.k. ?”

Wykonanie w całości lub w części poszczególnych kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa (art. 92 zdanie pierwsze k.k.) oznacza zarówno wykonanie jedynie niektórych z nich, jak i nawet wykonanie wszystkich tych kar.
W konsekwencji, odbycie przez skazanego – w chwili orzekania w przedmiocie wydania wyroku łącznego – wszystkich kar wymierzonych w warunkach określonych w art. 85 Kodeksu karnego, nie stanowi przesłanki do umorzenia postępowania na podstawie art. 572 Kodeksu postępowania karnego.

Przedstawione do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego układu procesowego:

Sąd Rejonowy w R. skazał Rafała F. prawomocnymi wyrokami:
1) z dnia 4 lipca 2000 r. sygn. akt II K 148/00 – za czyn z art. 280 § 1 k.k. i art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. popełniony w dniu 10 grudnia 1999 r. – na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności, którą skazany odbył w okresie od 13 grudnia 1999 r. do 31 października 2001 r. oraz od 15 stycznia 2003 r. do 28 sierpnia 2003 r.;
2) z dnia 9 października 2000 r. sygn. akt II K 40/00 – za czyn z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 13 września 1999 r. – na karę 1 roku pozbawienia wolności i karę grzywny w wymiarze 50 stawek dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki dziennej na 20 zł oraz za czyn z art. 278 § 1 k.k. − popełniony w nocy z 7/8 listopada 1999 r. – na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności i karę grzywny w wymiarze 20 stawek dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki dziennej na 20 zł. Tymże wyrokiem orzekł wobec skazanego Rafała F. karę łączną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę łączną 50 stawek dziennych grzywny, przyjmując wysokość jednej stawki dziennej na 20 zł. Wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności warunkowo zwiesił na okres próby 5 lat. Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 7 listopada 2003 r. – sygn. akt III Ko 646/03 zarządził wobec skazanego Rafała F. wykonanie kary łącznej 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem z dnia 9 października 2000 r. w sprawie II K 40/00, którą odbył on w okresie od 25 stycznia 2004 r. do 2 grudnia 2004 r. oraz od 3 grudnia 2004 r. do 26 lipca 2005 r.;
3) z dnia 15 kwietnia 2003 r. sygn. akt II K 663/02 – za czyn z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 2 k.k., popełniony w dniu 19 marca 2002 r. – na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat oraz karę grzywny w wymiarze 40 stawek dziennych przyjmując wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 zł;
4) z dnia 10 czerwca 2003 r. sygn. akt II K 48/03 – za czyn z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., popełniony w dniu 11 listopada 2002 r. – na karę 1 roku pozbawienia wolności, którą aktualnie odbywa i jej koniec przypada na dzień 12 czerwca 2006 r.

W dniu 22 czerwca 2005 r. skazany Rafał F. złożył wniosek o wydanie wyroku łącznego domagając się objęcia nim jednostkowych kar pozbawienia wolności orzeczonych wyrokami z dnia 4 lipca 2000 r. sygn. akt II K 148/00 i z dnia 9 października 2000 r. sygn. akt II K 40/00. Sąd Rejonowy w R. postanowieniem z dnia 13 września 2005 r. sygn. akt II K 396/05 na podstawie art. 572 k.p.k. umorzył postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Rejonowy stwierdził, że wprawdzie istnieją w odniesieniu do powyższych skazań jednostkowych warunki do wydania wyroku łącznego, o których mowa w art. 85 k.k., jednak nie znalazł on podstaw do wydania wyroku łącznego z uwagi na odbycie w całości przez skazanego Rafała F. orzeczonych kar pozbawienia wolności.
Powyższe orzeczenie w całości zaskarżył skazany Rafał F. zarzucając obrazę przepisów prawa procesowego (art. 572 k.p.k.), wskutek nieuzasadnionego przyjęcia przez sąd I instancji, „iż dwa odsiedziane wyroki nie podlegają wyrokowi łącznemu, z tym wyrokiem, który aktualnie odsiaduje”.
Stawiając powyższy zarzut wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i ponowne rozpoznanie sprawy zgodnie z jego wnioskiem.

Sąd Okręgowy w G. rozpoznając środek odwoławczy uznał, że w przedmiotowej sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy (art. 572 k.p.k. w aspekcie unormowania przepisów art. 92 k.k. oraz art. 576 § 2 k.p.k.) i na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przekazał je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Prokurator Prokuratury Krajowej złożył na piśmie wniosek o podjęcie uchwały następującej treści: Odbycie w całości kar i środków karnych objętych wnioskiem o wydanie wyroku łącznego, czyni ten wniosek bezprzedmiotowym w rozumieniu art. 572 k.p.k.
Sąd Najwyższy, rozpoznając przedstawione zagadnienie na posiedzeniu w dniu 29 marca 2006 r., na podstawie art. 441 § 2 k.p.k. postanowił przekazać jego rozstrzygnięcie powiększonemu składowi tego Sądu. Uzasadniając swoje stanowisko Sąd Najwyższy wskazał, że jakkolwiek problem prawny ujęty w sformułowanym pytaniu odnosi się do art. 572 k.p.k., to jednak w rzeczywistości dotyczy on przepisu art. 92 k.k., który nie doczekał się – jak dotąd – głębszej analizy w orzecznictwie; był natomiast przedmiotem rozbieżnych wypowiedzi w doktrynie. Skoro zatem zarówno w płaszczyźnie wykładni językowej, jak i funkcjonalnej pojawiła się możliwość odmiennych sposobów interpretacji art. 92 k.k., skład zwykły zadecydował – biorąc pod uwagę rangę opisanej kwestii prawnej – przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu.

Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy w powiększonym składzie zważył, co następuje.

Treść sformułowanego pytania prawnego wskazuje, że dotyczy ono wprost wykładni przepisu art. 572 k.p.k., zawierającego nakaz umorzenia postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego w wypadku stwierdzenia braku warunków do jego wydania. Gdyby więc literalnie odczytać pytanie prawne, to można byłoby zasadnie poddać w wątpliwość kwestię, czy dotyczy ono zasadniczej wykładni wskazanego przepisu ustawy, albowiem art. 572 k.p.k. jest jasno sformułowany i nie stwarza podstaw do różnych interpretacji, ani też nie sprawia trudności w zakresie stosowania w praktyce sądowej. W istocie rzeczy w sformułowanym pytaniu chodzi jednak o przepis art. 92 k.k., który reguluje wydanie wyroku łącznego w sytuacji, gdy poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstw lub zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane. Ten ostatni przepis jest rozbieżnie interpretowany w doktrynie (zob. pozycje wskazane w dalszej części uzasadnienia uchwały). W związku z tym niezbędne jest dokonanie interpretacji art. 92 k.k. z uwzględnieniem metod wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej oraz wskazanie, jakie płyną z niej implikacje dla prawidłowego odczytywania przepisu o charakterze procesowym (art. 572 k.p.k.), wskazanego w pytaniu prawnym. To, że w istocie tak właśnie należy postrzegać przedstawione zagadnienie prawne, trafnie podkreślił już zwykły skład Sądu Najwyższego. Nie był on jednak władny, działając na podstawie art. 441 § 2 k.p.k., zadać „nowego”, czy też zmodyfikowanego pytania, nawiązującego wprost do treści art. 92 k.k., a zatem mógł jedynie przekazać do rozstrzygnięcia to pytanie, które jemu zostało przedstawione, sygnalizując w treści uzasadnienia swego postanowienia, gdzie spoczywa ciężar zagadnienia.

Bez wątpienia, rozstrzygnięcie przedstawionej kwestii prawnej ma doniosłe znaczenie zarówno w sprawie, w której ona się wyłoniła, jak i dla prawidłowej praktyki stosowania prawa. Tym samym więc zostały spełnione formalne przesłanki uzasadniające rozpoznanie zagadnienia prawnego, wymagającego zasadniczej wykładni ustawy.

Przechodząc do jego istoty, warto przypomnieć, że problem wydania wyroku łącznego w wypadku, gdy poszczególne kary pozbawienia wolności wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały w całości lub w części wykonane, nie jest nowy, bowiem występował on już na tle przepisu art. 72 k.k. z 1969 r. W doktrynie, zdania co do sposobu jego rozwiązania były podzielone. Dominowały poglądy (zob. K. Buchała: Problemy kary łącznej, „Krakowskie Studia Prawnicze”, Rok V, 1972, z. 7, s. 86; idem: Warunkowe zawieszenie wykonania kary a wyrok łączny (dwugłos), NP 1972, z. 9, s. 1302; M. Szewczyk: Kara łączna w polskim prawie karnym. Rozważania na tle doktryny i orzecznictwa sądowego, Kraków 1981, s. 67; W. Wolter /w:/ I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter: Kodeks karny z komentarzem, Warszawa 1973, s. 298), że częściowe albo całkowite wykonanie poszczególnych kar nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kary łącznej w wyroku łącznym, co jest konsekwencją bezwzględnego obowiązku zastosowania przepisów o karze łącznej za zbiegające się przestępstwa. Występowało jednak także zapatrywanie odmienne (zob. H. Kempisty /w:/ J. Bafia, J. Bednarzak, M. Flemming, S. Kalinowski, H. Kempisty, M. Siewierski: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1976, s. 804), że „wydanie wyroku łącznego jest możliwe tylko w stosunku do skazań na kary podlegające jeszcze chociażby w części efektywnemu wykonaniu. Bezprzedmiotowe natomiast i nie znajdujące podstaw w przepisach o karze łącznej jest łączenie kar darowanych całkowicie w drodze łaski, a także nie byłoby uzasadnienia dla wydawania wyroku łącznego również w wypadku, gdy każde ze zbiegających się skazań w zakresie każdej z kar mogących w ogóle podlegać połączeniu uległo już całkowitemu wykonaniu”. W postanowieniu z dnia 24 maja 1976 r. N 5/76 OSNKW 1976 z. 7−8, poz. 100, Sąd Najwyższy, wyraził pogląd, że „wydanie wyroku łącznego jest obligatoryjne w każdym wypadku, gdy chociażby tylko część kary, spośród którejkolwiek z kar wymierzonych poszczególnymi prawomocnymi wyrokami, a podlegającymi ze względu na swój rodzaj łączeniu w myśl zasad określonych w art. 69−71 k.k., powinna być efektywnie wykonana. Natomiast bezprzedmiotowe i nie znajdujące uzasadnienia w założeniach kary łącznej byłoby wydanie wyroku łącznego w takiej sytuacji, gdy każde spośród zbiegających się prawomocnych skazań w zakresie kar mogących w ogóle podlegać połączeniu uległo już całkowitemu wykonaniu albo darowaniu (np. w drodze łaski albo zastosowania amnestii)”. Stanowisko to zostało zaaprobowane w piśmiennictwie (zob. M. Cieślak, Z. Doda: Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego za II półrocze 1976, Pal. 1977, z. 7−8, s, 79), jednak nie przytoczono na jego rzecz szerszej argumentacji. Stąd też nie została wyjaśniona kwestia, dlaczego bezprzedmiotowe i nie znajdujące uzasadnienia w założeniach kary łącznej byłoby wydanie wyroku łącznego w sytuacji, gdy wszystkie kary wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały w całości wykonane, mimo iż zagadnienie to ma doniosłe znaczenie w praktyce sądowej.

Aktualnie obowiązujący kodeks karny kwestię wydania wyroku łącznego, w wypadku, gdy poszczególne kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa zostały już całości albo w części wykonane, reguluje w art. 92. Przepis ten stanowi zmodyfikowany odpowiednik art. 72 k.k. z 1969 r. Ogranicza on bowiem zakres jego stosowania wyłącznie do kary łącznej w wyroku łącznym i
odnosi się także do orzekania w tym wyroku kary za przestępstwa należące do ciągu przestępstw.

Na tle obecnego stanu prawnego, to jest przepisu art. 92 k.k., występują także poglądy rozbieżne, czy należy wydać wyrok łączny, jeżeli wszystkie kary wymierzone prawomocnymi wyrokami za realnie zbiegające się przestępstwa zostały wykonane w całości. Z jednej strony występują zapatrywania (zob. np. P.Hofmański, E.Sadzik, M.Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s. 237; E. Samborski: Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2005, s. 344; P. Hofmański, L. K. Paprzycki /w:/ O.Górniok /red./: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2006, s. 343; Z.Gostyński /w:/ Z.Gostyński /red./, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 1998, s. 825) akceptujące postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1976 r. OSNKW 1976, z. 7−8, poz. 100, iż „bezprzedmiotowe jest wydanie wyroku łącznego, gdy każde spośród zbiegających się prawomocnych skazań w zakresie każdej z kar mogących w ogóle podlegać połączeniu uległo już całkowitemu wykonaniu”. Z drugiej jednak strony w szeregu publikacji prezentowane są poglądy odmienne (zob. np. L. Tyszkiewicz /w:/ O. Górniok i in. : Kodeks karny. Komentarz, t. I, Gdańsk 2005, s. 709; P. Kardas /w:/ A.Zoll /red./: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Kraków 2004, s. 1237 – 1240; D. Kala: Postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Zagadnienia materialnoprawne i procesowe, Toruń 2003, s. 111; Z.Gostyński, R.A.Stefański /w:/: R.A.Stefański. S.Zabłocki /red./: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, Warszawa 2004, s. 830; P.Kozłowska-Kalisz /w:/ M. Mozgawa /red./: Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Kraków 2006, s. 192), według których orzeczenie kary łącznej w wyroku łącznym jest obligatoryjne także wtedy, gdy wszystkie kary jednostkowe wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały w całości wykonane.

Przystępując do rozstrzygnięcia tego kontrowersyjnego problemu, zwrócić trzeba uwagę, że w doktrynie (zob. np. W. Morawski: Wykładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 85–86; J. Wróblewski: Rozumienie prawa i jego wykładnia, Wrocław 1990, s. 66 i in.; Z. Ziembiński: O stanowieniu prawa i obowiązywaniu prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1995, s. 829) i w judykaturze (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego : z dnia 16 czerwca 1993 r. I KZP 14/93 „Wokanda” 1993, z. 11, s. 10 i z dnia 28 lipca 1994 r. I KZP 18/94 OSNKW 1994, z. 7−8, poz. 49; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2000 I KZP 9/2000 OSNKW 2000, z. 5 − 6, poz. 42, s. 18) konsekwentnie przyjmuje się, że zasadniczą metodą wykładni tekstu prawnego jest metoda językowa. Według niej, punktem wyjścia w procesie wykładni powinna być analiza kontekstu językowego danego przepisu. Zatem i w niniejszych rozważaniach, punktem wyjścia powinna być wykładnia językowa art. 92 k.k. Przepis ten expressis verbis stanowi, że : „Wydaniu wyroku łącznego nie stoi na przeszkodzie, że poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstw lub zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane (...)”. Analizując wyżej cytowany przepis należy zwrócić uwagę, iż ustawodawca użył w nim wyrazu „poszczególne”. W języku polskim ma on wiele znaczeń. Skład trzech sędziów zwrócił uwagę na to, że wyraz ten jest używany jako: „każdy z osobna, pojedynczo rozpatrywany, brany pod uwagę, szczegółowy, oddzielny” (zob. M.Szymczak /red./: Słownik języka polskiego, Warszawa 1994, t. II, s. 848 oraz podobnie S.Dubisz /red./: Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2003, t. 3, s. 746), ale także jako odpowiednik pojęcia „nieliczny, pewien, niektóry” (zob. Z.Kurzowa /red./: Słownik synonimów polskich, Warszawa 2002, s. 284). Zatem w zależności od tego, jak odczytamy wyraz „poszczególne”, którym ustawodawca posłużył się w art. 92 k.k., różny może być sens językowy wymienionego przepisu.

Należy jednak zauważyć, iż wskazywane w słownikach odpowiedniki wyrazu „poszczególne” mogą być zaliczone tylko do jednej z dwóch grup. Do pierwszej, w której oznaczać on będzie : „każde z osobna, ale nie wszystkie”, „niektóre, ale nie wszystkie”, a więc w istocie : „tylko niektóre” lub po prostu „niektóre”. Albo do drugiej, w której oznaczać będzie : „niektóre”, „każde z osobna”, ale w tym także „wszystkie, tyle tylko, że rozpatrywane dotąd z osobna”, czyli w istocie : „niektóre, w tym również wszystkie”.

Jeśli odwołać się do „Zasad techniki prawodawczej” (zob. załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r., Dz.U. Nr 100, poz. 908), zgodnie z którymi „przepisy ustawy redaguje się zwięźle i syntetycznie, unikając nadmiernej szczegółowości (...)” (§ 5) bliżsi bylibyśmy, zapewne, stwierdzenia, że już wykładnia językowa prowadzi do wniosku, iż racjonalny ustawodawca użył w art. 92 k.k. wyrazu „poszczególne” w znaczeniu, które należy zaliczyć do drugiej z wyżej wymienionych grup. Jednoznaczne, a jednocześnie syntetyczne, oddanie intencji, które należy wiązać z wyrazem „poszczególne” w drugim z wyżej wymienionych znaczeń, nie było po prostu możliwe w sposób lepszy niż ten, który przyjęto w treści ustawy. Użycie wyrazu „wszystkie” byłoby mylące, albowiem nie obejmowałoby sytuacji bardziej typowych, gdy wyrokiem łącznym obejmowane są tylko niektóre z kar wymierzonych za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym. Natomiast wprowadzenie do przepisu ustawy rozwiniętego zwrotu „niektóre, w tym również wszystkie” raziłoby kazuistyką. Tymczasem dla absolutnie jednoznacznego, a jednocześnie zwięzłego, oddania intencji, które wiązać należy z wyrazem „poszczególne” w pierwszym z wyżej wymienionych znaczeń, wystarczyło w treści art. 92 k.k. w jego miejsce użyć wyrazów „tylko niektóre”, „jedynie niektóre” albo po prostu wyrazu „niektóre”, z którym już nie można żadną miarą łączyć znaczenia „także wszystkie”. Jeśli zatem ustawodawca nie dokonał tak prostego wyboru językowego, przemawia to bardziej za intencją objęcia desygnatem „poszczególne” zarówno tej sytuacji, w której jedynie niektóre kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa zostały już wykonane w całości lub w części, jak i tej, w której poszczególne, w tym również wszystkie, kary wymierzone za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym zostały już wykonane w całości lub w części. Za takim rozumieniem wyrazu „poszczególne” przemawiałoby również odwołanie się do współczesnego języka polskiego, w którym właśnie wyrazu „każdy” używa się w znaczeniu „wszelki, bez wyjątku, poszczególny” (zob. E.Sobol /red./ : Nowy słownik języka polskiego, Warszawa 2003, s. 316).

Podsumowując dotychczasowe wywody, należy jednak skonstatować – mając na uwadze inną zasadę techniki prawodawczej zawartą w § 6 wyżej cytowanego rozporządzenia, że „przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy” – iż na gruncie wykładni językowej nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, że wyraz „poszczególne” został użyty w przepisie art. 92 k.k. w znaczeniu „pojedynczo rozpatrywane”, ale w tym także „wszystkie z osobna”. Decydujące zatem dla rezultatu dokonywanej interpretacji wyżej wymienionego przepisu powinny być argumenty wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Wykładnia systemowa zdecydowanie przemawia za poglądem, iż należy wydać wyrok łączny także w wypadku, gdy wszystkie kary jednostkowe wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały w całości wykonane. Przepis art. 92 k.k. został bowiem umieszczony w rozdziale IX Kodeksu karnego, zatytułowanym „Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych”. Uwzględniając zatem systematykę wewnętrzną tego rozdziału oraz miejsce jakie zajmuje w nim art. 92 k.k. należy stwierdzić, że powinien być on interpretowany w połączeniu z innymi przepisami zawartymi w rozdziale IX Kodeksu karnego. Ratio legis przepisu art. 92 k.k. jest bowiem związane z materialnoprawnym charakterem kary łącznej i obligatoryjnością jej orzekania. Brak jest dostatecznie silnych przesłanek argumentacyjnych przemawiających za odmiennym traktowaniem sprawcy, który – mając na uwadze warunki niezbędne, ale jednocześnie i wystarczające, dla wymierzenia kary łącznej, określone w art. 85 k.k. – popełnił przestępstwa w takiej samej sekwencji czasowej, ale w pierwszym wypadku doszło do jednoczesnego osądzenia tych przestępstw, zaś w drugim wypadku do ich osądu niejednoczesnego, która to różnica może być całkowicie niezależna od sprawcy. Wręcz przeciwnie, skoro obowiązek orzekania kary łącznej za realnie zbiegające się przestępstwa zarówno w razie jednoczesnego sądzenia, jak i w wyroku łącznym, wynika z prawnomaterialnego charakteru kary łącznej, którą regulują przepisy prawa karnego materialnego, nie można bez wyraźnego przepisu ustawy, jedynie w drodze interpretacji, ograniczać stosowania rozwiązania materialnoprawnego.
Wyrok łączny stanowi jedynie instytucję procesową, której celem jest realizacja prawa karnego materialnego w zakresie orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby skazanej prawomocnymi wyrokami różnych sądów na kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu z uwagi na popełnienie ich w układzie temporalnym uzasadniającym stwierdzenie zbiegu realnego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2003 r., V KK 288/03, OSNPiPr 2004, z. 3, poz. 14, a także D. Kala: op. cit., s. 40 i in.; Z. Kwiatkowski: Istota i charakter prawny wyroku łącznego, NP 1988, z. 9, s. 47). Akceptacja stanowiska, iż bezprzedmiotowe jest wydanie wyroku łącznego w sytuacji, gdy wszystkie kary za realnie zbiegające się przestępstwa zostały już w całości wykonane, prowadziłaby w istocie do modyfikacji treści przepisu art. 85 k.k., określającego warunki orzeczenia kary łącznej za realnie zbiegające się przestępstwa – zarówno w razie jednoczesnego sądzenia, jak i w wyroku łącznym – który, co oczywiste, nie uzależnia orzeczenia kary łącznej w wyroku łącznym, od tego, czy poszczególne kary wymierzone prawomocnymi wyrokami zostały w całości wykonane czy też nie.
Dostrzeżenie powyższych uwarunkowań materialnoprawnych w konsekwencji oznacza, że jeśli zachodzą warunki do orzekania kary łącznej, o których mowa w art. 85 k.k., a oskarżony został skazany co najmniej dwoma prawomocnymi wyrokami za realnie zbiegające się przestępstwa, wówczas orzeczenie kary łącznej w wyroku łącznym jest obligatoryjne także wtedy, gdy poszczególne kary jednostkowe zostały już w całości wykonane.

Dostrzegając prymat rozwiązań materialnoprawnych, nie można przyjąć, że w wypadku, gdy wszystkie kary wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały już w całości wykonane, przepis art. 572 k.p.k. miałby uzasadniać „bezprzedmiotowość” wydania wyroku łącznego. Ten ostatni przepis stanowi bowiem jedynie procesową podstawę prawną umorzenia postępowania o wydanie wyroku łącznego, jeżeli brak jest warunków do jego wydania. Brak warunków do wydania wyroku łącznego w rozumieniu art. 572 k.p.k., to zarówno brak warunków materialnoprawnych do orzeczenia kary łącznej, o których mowa w art. 85 k.k., jak i brak warunku procesowego, którym jest prawomocność poszczególnych wyroków skazujących za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym. Nie można jednak, jak to już wyżej stwierdzono, ograniczać stosowania rozwiązania przewidzianego w art. 85 k.k. poprzez nadawanie jasnemu sformułowaniu ustawowemu, występującemu w art. 572 k.p.k., dodatkowych, pozaustawowych treści w postaci bliżej niedookreślonej „bezprzedmiotowości”. W języku polskim wyraz „bezprzedmiotowy” oznacza „nie dotyczący określonego przedmiotu”, „nie mający podstaw”, „celu”, „przyczyny” (zob. Nowy słownik języka polskiego. /red./ S. Sobol. Warszawa 2003, s.47). Gdyby ustawodawca z tych czy innych powodów, kierując się pragmatyzmem, uznał za stosowne w określonych konfiguracjach procesowych wyłączyć stosowanie rozwiązania materialnoprawnego przewidzianego w art. 85 k.k., powinien to uczynić w sposób wyraźny. Na gruncie obowiązującego stanu prawnego, żaden przepis ujęty zarówno w rozdziale IX Kodeksu karnego, jak i w rozdziale 60 Kodeksu postępowania karnego pod tytułem „Wyrok łączny”, nie przewiduje kategorii „bezprzedmiotowości” wydawania wyroku łącznego, ani też – w szczególności – nie upoważnia do odwołania się do takiego określenia w wypadku, gdy wszystkie kary jednostkowe wymierzone za realnie zbiegające się przestępstwa zostały w całości lub w części wykonane, a zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej określone w art. 85 k.k.

Za celowością wydania wyroku łącznego w wypadkach określonych w art. 92 k.k. przemawia także wykładnia funkcjonalna wymienionego przepisu. W wypadku orzeczenia wyrokiem łącznym kary łącznej pozbawienia wolności pięcioletni okres przewidziany w art. 64 § 1 k.k. biegnie od odbycia, w całości lub w części (rzecz jasna – w rozmiarze co najmniej 6 miesięcy) kary łącznej. Jeżeli kara ta byłaby niższa od sumy odbytych już kar jednostkowych, przy czym ostatnią z nich była kara orzeczona za to przestępstwo, do którego odnosi się podobieństwo przestępstwa ponownego, pięcioletni okres wskazany w art. 64 § 1 k.k. upłynąłby odpowiednio wcześniej (por. uchwałę z dnia 24 kwietnia 1985 r., VI KZP 5/85, OSNKW 1985, z. 7- 8, poz. 54).
Wydanie wyroku łącznego, w wypadkach uregulowanych w art. 92 k.k., uzasadnia także interes prawny skazanego związany z perspektywą skrócenia wobec niego okresu próby przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu. Taka sytuacja może wystąpić wtedy, gdy oskarżony został skazany prawomocnymi wyrokami za dwa realnie zbiegające się przestępstwa na jednostkowe kary pozbawienia wolności i jedną z nich wykonano wobec niego w całości, z drugiej zaś został warunkowo przedterminowo zwolniony oraz wyznaczono okres próby (arg. ex art. 80 § 1 k.k.). Objęcie zatem wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności, która została w całości wykonana i kary pozbawienia wolności, z której skazany został warunkowo przedterminowo zwolniony, może spowodować skrócenie okresu próby przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu. Kwestia ta ma istotne znaczenie dla skazanego, ponieważ popełnienie przez niego w okresie próby przestępstwa, w warunkach określonych w art. 160 § 1 k.k.w., implikuje obligatoryjne odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia, zaś w wypadkach ujętych w art. 160 § 2 k.k.w. może nastąpić fakultatywne odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Wymierzenie kary łącznej w analizowanej tu konfiguracji procesowej, a więc wówczas, gdy wszystkie kary jednostkowe zostały już w całości wykonane, może mieć istotne znaczenie także w zakresie obliczania terminu do zatarcia skazania.
Do rozważenia pozostaje jeszcze kwestia, w jakich granicach należy orzec karę łączną w wyroku łącznym w wypadku, gdy wszystkie kary jednostkowe za zbiegające się przestępstwa zostały wykonane w całości. Kwestię tę rozstrzyga przepis art. 86 § 1 k.k., który określa granice wymiaru kary łącznej zarówno w razie jednoczesnego sądzenia, jak i w wyroku łącznym. Wymiar kary za poszczególne przestępstwa i wymiar kary łącznej w swej istocie opiera się na wspólnych kryteriach, określonych w art. 53 i nast. k.k. (zob. G. Rejman /w:/ G. Rejman /red./: Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 1212). Dotyczą one orzekania kary łącznej zarówno w razie jednoczesnego sądzenia, jak i w wyroku łącznym. Kara łączna powinna być postrzegana wprawdzie jako instytucja gwarantująca racjonalną politykę karania sprawcy przestępstw pozostających w zbiegu realnym, jednakże trzeba mieć na uwadze to, aby z reguły była ona mniej dolegliwa dla skazanego niż odrębne wykonanie poszczególnych wyroków, z których kary zostały sprowadzone do kary łącznej. W doktrynie (zob. np. L. Tyszkiewicz /w:/ O. Górniok i in.: op. cit., s. 710) mówi się nawet o „humanitarnym miarkowaniu kar”, wyznaczonym z jednej strony przez wagę popełnionej wielości przestępstw, z drugiej zaś strony przez interes skazanego, którego bardzo dolegliwa kara może zdegradować fizycznie, psychicznie, finansowo i społecznie. To w konsekwencji oznacza, iż także kara łączna orzeczona w wyroku łącznym nie musi być ukształtowana przy zastosowaniu zasady pełnej kumulacji (aczkolwiek przyznać trzeba, że względy pragmatyczne zapewne będą przemawiać w wypadku niejednoczesnego orzekania za stosunkowo rzadszym, niż w wypadku wymierzania kary łącznej przy orzekaniu jednoczesnym, sięganiem po zasadę absorpcji, zaś stosunkowo częstszym odwoływaniem się do zasady częściowej czy nawet całkowitej kumulacji), lecz może być niższa od sumy poszczególnych kar pozbawienia wolności, które zostały już wykonane w całości. Należy jednak podkreślić, że w tym ostatnim wypadku, odbycie kary w wymiarze przekraczającym orzeczoną później karę łączną, nie może być uznane za niesłuszne pozbawienie wolności, ponieważ wykonanie poszczególnych kar wobec skazanego miało podstawę prawną w prawomocnych, prawidłowo wydanych, wyrokach skazujących (por. np. L. Tyszkiewicz /w:/ O. Górniok i in.: op. cit., s. 710 oraz P.Kardas /w:/ A.Zoll : op. cit., s. 1240), a w konsekwencji de lege lata nie przysługuje skazanemu w takiej sytuacji roszczenie wobec Skarbu Państwa na podstawie określonej w art. 552 § 1 k.p.k.

Skład powiększony podejmujący niniejszą uchwałę miał w polu rozważań to, że przyjęty w niej pogląd może prowadzić do sytuacji kłopotliwych w praktyce. Przyjęta wykładnia przepisu art. 92 k.k. nie może bowiem odmiennie kształtować się w odniesieniu do poszczególnych rodzajów kar, czy też środków karnych. Zatem wówczas, gdyby wymierzona w wyroku łącznym kara łączna o charakterze majątkowym była łagodniejsza od sumy dolegliwości majątkowych, wynikających z poszczególnych kar jednostkowych, które zostały już wykonane, powstanie problem z restytucją „nadpłaconej” kwoty. Z całym naciskiem podkreślić jednak należy, że względy wąsko pojętego pragmatyzmu nie mogą wpływać na odkodowanie treści przepisów prawa. Nadto nie można tracić z pola widzenia także i tego, że podobne kłopoty powstać mogą i w sytuacjach, w których już bez najmniejszej wątpliwości, bowiem niezależnie od sposobu odczytania wyrazu „poszczególne” w przepisie art. 92 k.k., konieczne jest wydanie wyroku łącznego. Idzie, rzecz jasna, o sytuacje, gdy np. cztery z pięciu kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa zostały już wykonane w całości, zaś ostatnia z nich w znacznym zakresie (przykład ten można byłoby uczynić jeszcze bardziej wyrazistym, zwiększając liczbę przestępstw pozostających w zbiegu realnym, a osądzonych niejednocześnie). Zważyć przy tym należy, że w odniesieniu do kary pozbawienia wolności już sam ustawodawca niejako antycypował powstawanie takich sytuacji, dopuszczając możliwość wymierzenia w wyroku łącznym kary niższej od okresu odbytych i połączonych już kar pozbawienia wolności lub równej temu okresowi oraz nakazując wówczas przewodniczącemu zarządzenie niezwłocznego zwolnienia skazanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie (arg. ex. art. 576 § 2 k.p.k.).

Podsumowując przeprowadzone rozważania, Sąd Najwyższy konstatuje, że wykonanie w całości lub w części poszczególnych kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa (art. 92 zdanie pierwsze k.k.) oznacza zarówno wykonanie jedynie niektórych z nich, jak i nawet wykonanie wszystkich tych kar. W konsekwencji, odbycie przez skazanego – w chwili orzekania w przedmiocie wydania wyroku łącznego – wszystkich kar wymierzonych w warunkach określonych w art. 85 Kodeksu karnego, nie stanowi przesłanki do umorzenia postępowania na podstawie art. 572 Kodeksu postępowania karnego.

Uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów SN z 9 czerwca 2006 r. (sygn. akt I KZP 11/06).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum