Wiadomości

Spisy ludności - badania genealogiczne

Opublikowany: lis 8, 14:56

Istotnych informacji niezbędnych w badaniach genealogicznych można poszukiwać we wszelkiego rodzaju spisach ludności. Chodzi tu zarówno o spisy powszechne dotyczące konkretnego terytorium, jak i spisy obejmujące grupy ludności, przeprowadzone w określonym celu przez urzędy państwowe, organizacje i instytucje wyznaniowe .

Pierwszy spis mieszkańców w Polsce datowany jest na 1791 r. Spisywanie ludności zamieszkałej na określonym terytorium upowszechniło się w XIX w. W latach 1808 i 1810 odbyły się spisy powszechne w Księstwie Warszawskim, a w 1897 r. w Cesarstwie Rosyjskim, gdzie systematycznie tworzono też tzw. księgi ludności stałej i niestałej. Księgi te prowadzone były w kolejności numerów domów, a na każdej karcie zapisywano dane o jednej rodzinie, z podaniem dla każdej osoby danych o urodzeniu, ślubach, zgonie, imionach rodziców, miejscu poprzedniego (lub stałego) zamieszkania i miejscu, do którego się przeprowadziła. Do ksiąg wpisywano ludność według cyrkułów, a w ich ramach zgodnie z kolejnością numerów domów. Od 1861 r. urzędy gminne zobowiązane były do prowadzenia spisów ludności stałej w dwóch egzemplarzach, jeden z nich przechowywał urząd gminy a drugi biuro naczelnika powiatu. Księgi ludności niestałej, sporządzane w jednym egzemplarzu, przechowywane były tylko w urzędzie gminy. W zaborze pruskim prowadzono również księgi mieszkańców dla poszczególnych gmin, tzw. Seelenliste. Pierwszy spis powszechny w niepodległej Polsce odbył się w 1921 r.

W okresie I Rzeczypospolitej, a także i później, stosunkowo pełne wykazy mieszkańców, ułożone według miejsca zamieszkania i często podające stan majątkowy i rodzinny, tworzono przy okazji pobierania podatków. Rejestry podatkowe przechowywane są w osobnych zbiorach albo włączane np. do ksiąg sądowych lub akt miast. Dokładne informacje o rodzinach zebrać można przeglądając XIX- i XX-wieczne księgi meldunkowe. Zawierają one: nazwisko i imię, imiona rodziców, zawód i stanowisko, datę urodzenia, wyznanie (po 1945 r. nie wypełniano), przynależność państwową, stosunek do powszechnego obowiązku wojskowego, pochodzenie (skąd przybył), miejsce zamieszkania, pobyt czasowy, datę wyprowadzenia się, dokąd wymeldowany, pokwitowanie biura meldunkowego (data, podpis), uwagi.

Liczne spisy ograniczały się do określonej grupy społecznej, zawodowej, narodowościowej, wyznaniowej, np. uczniów, poborowych, cudzoziemców, wyborców, wojskowych, powstańców. Szczególnie pomocna przy badaniu losów członków rodziny w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu jest zachowana ewidencja prowadzona przez Państwowy Urząd Repatriacyjny (dalej PUR) oraz Polski Czerwony Krzyż (dalej PCK). Akta PUR zawierają imienne wykazy repatriantów, wykazy przesiedlonych, osiedlonych na danym terenie, cudzoziemców. W aktach PCK znajdują się wykazy poległych żołnierzy polskich i obcych oraz osób cywilnych, wysiedlonych i poszukiwanych. Zawierają one również rejestry wysiedlonych do ZSRR, jeńców i osób wywiezionych do obozów koncentracyjnych.

Informację o spisach przechowywanych w archiwach państwowych zawiera baza danych ELA.

W niektórych archiwach sporządzono bazy danych do konkretnych spisów, np.:

• Archiwum Główne Akt Dawnych – indeks mieszkańców Pragi w 1790 r.
• Archiwum Państwowe w Bydgoszczy – indeksy osobowe do akt PUR i PCK
• Archiwa państwowe w: Gdańsku, Krakowie, Łodzi i Poznaniu – częściowa ewidencja repatriantów
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim – skorowidze do ksiąg ludności stałej kilku miast
• Archiwum Państwowe w Rzeszowie – indeksy Żydów i mieszkańców Rzeszowa

Wiele istotnych informacji dotyczących osadnictwa na ziemiach zachodnich i północnych dostarczają akta Polskiego Związku Zachodniego działającego w latach 1944-1950. Zachowały się kwestionariusze rejestracyjne wyjeżdżających na Ziemie Odzyskane. Cenne źródło, jeśli chodzi o materiały najnowsze, stanowią formularze wypełniane przy przeprowadzaniu spisów powszechnych oraz przy sporządzaniu dowodów osobistych i paszportów.

Źródło: www.archiwa.gov.pl

Skomentuj ten artykuł na forum