Wiadomości

Obrona konieczna - przesłanki (cz. 1).

Opublikowany: gru 13, 13:53

W niniejszym artykule chcemy przybliżyć instytucję obrony koniecznej. Od czasu do czasu w mediach prowadzona jest dyskusja na ten temat. Jej poziom utwierdza nas w przeświadczeniu, iż wiedza na ten temat jest powierzchowna.
Obrona konieczna uregulowana jest w art. 25 Kodeksu karnego. Należy do kategorii tzw. kontratypów a więc okoliczności wyłączających bezprawność czynu. Jest to sytuacji, gdy określona osoba, co prawda zachowuje się w sposób realizujący znamiona (warunki) przestępstwa, lecz z uwagi na zaistnienie tego kontratypu jej działanie jest legalne. Prawo z założenia bardziej sobie ceni dobro osoby zagrożonej atakiem niż dobro napastnika.

W warunkach obrony koniecznej działa ten, kto odpiera rzeczywisty, bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

Zamachem jest zachowanie człowieka w określony sposób ukierunkowane na popełnienie czynu zabronionego, np. zabójstwo, rozbój, kradzież, naruszenie miru domowego.

Zamach jest rzeczywisty wtedy, gdy faktycznie następuje i nie jest urojony przez atakowanego, np. komuś się wydaje, że jest atakowany. Gdy zamach jest urojony stosuje się kontratyp określony w art. 29 Kodeksu karnego, tj. błąd, co do kontratypu. W tym przypadku błąd, dotyczyłby wystąpienia warunków do przyjęcia obrony koniecznej.

Zamach jest bezpośredni kiedy grozi on niezwłocznym, zwartym czasowo niebezpieczeństwem dla dobra prawnego. Ważne jest, aby napastnik już uzewnętrznił swym zachowaniem zamiar ataku, nie trzeba czekać aż np. uderzy nas kijem, wystarczy jak podbiegnie do nas, wykona zamach itp. Zamach istnieje tak długo, jak długo istnieje zagrożenie dla dobra prawnego.

Zamach jest bezprawny gdy jest sprzeczny z obowiązującym porządkiem prawnym. Tu mamy ciekawą konsekwencję tego, że działanie w obronie koniecznej jest legalne, bowiem nie przysługuje obrona konieczna na działanie w obronie koniecznej. Jeśli Y rzuca się i bije X a ten próbuje się bronić i też odwzajemnia razy to na obronę konieczna może powołać się tylko X, bo to on został zaatakowany zaś jego działanie było legalne i miało na celu ratowania swego dobra, tj. życia, zdrowia.
Bezprawnie może działać też osoba nieletnia, niepoczytalna. Bezprawnym jest również czyn/zamach o znikomej społecznej szkodliwości. W opisanych sytuacjach również działa ten kontratyp.

Obrona musi być konieczna. To nie tylko nazwa, ale także ważna jej cecha. Ona musi być współmierna do zamachu. W tej kwestii w doktrynie jest wiele przeciwstawnych opinii. Trzeba naszym zdaniem uznać, iż każdy ma prawo bronić się i nie ma obowiązku chować przed napastnikiem, wzywać pomocy, czy uciekać. Zauważmy, iż próba ucieczki, odwrócenie się od napastnika niejednokrotne zwiększa zagrożenie. Zaistnienie obrony koniecznej nie uchyla fakt, iż osoba mogła uniknąć ataku w inny sposób. Od napadniętego zależy czy zechce się bronić dostępnymi mu środkami. Działania podjęte przez zaatakowanego ze swej istoty muszą mieć charakter bardziej intensywny od działań podjętych przez agresora, aby mogły być skuteczne. Jeśli broniący nie miał dostępnego w momencie ataku innego środka i zastosował ten, który miał to działał w obronie koniecznej. Prawo nie może ustępować przed bezprawiem.

Ważnym problemem jest też dysproporcja dobra ratowanego ofiary i dobra poświęconego napastnika. W obronie koniecznej poświęcone dobro napastnika może być większej wartości niż dobro zagrożone zamachem z jego strony. Dysproporcja nie może być jednak rażąca. Jeżeli atak skierowany był na mienie nie można z reguły zabić napastnika. Zabicie napastnika byłoby możliwe gdyby atak skierowany był na życie, zdrowie zagrożonego, czyli na jego osobę. W kolejnym artykule opiszemy sytuacje przekroczenia granic obrony koniecznej.

Skomentuj ten artykuł na forum