Wiadomości

Czy dłużnik jest uczestnikiem postępowania w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego współmałżonkowi?

Opublikowany: sty 19, 04:07

“Czy dłużnik jest uczestnikiem postępowania w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego współmałżonkowi ?”

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy zażalenia wierzyciela na postanowienie Sądu Rejonowego odmawiające podjęcia zawieszonego postępowania klauzulowego. W sprawie tej o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w postaci nakazu zapłaty przeciwko małżonkowi dłużnika określonego w tytule egzekucyjnym, który nie brał udziału w postępowaniu rozpoznawczym, Sąd Rejonowy zawiesił postępowanie z powodu niewskazania przez wierzyciela adresu dłużnika, a następnie oddalił wniosek wierzyciela o jego podjęcie. W zażaleniu wierzyciel zarzucił, że dłużnik nie jest uczestnikiem postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonkowi toczącego się na podstawie art. 787 k.p.c., a co za tym idzie niewskazanie adresu dłużnika nie może skutkować zawieszeniem postępowania (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.).
Zdaniem Sądu Okręgowego, miejsce dłużnika w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonkowi, toczącym się w sprawie według przepisów k.p.c. w brzmieniu sprzed jego nowelizacji ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1691) budzi poważne wątpliwości. Sąd Okręgowy wskazał, że na tle stosowania przez sąd rozpoznający wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, na podstawie tego stanu prawnego, przepisu art. 41 § 3 k.r.o. w jego poprzednim brzmieniu może dojść do sprzeczności interesów między małżonkami w zakresie odpowiedzialności poszczególnymi składnikami majątku. W tej sytuacji wyłączenie dłużnika z uczestnictwa, któremu art. 787 ust. 1 – przed zmianą – przyznaje prawo wysłuchania przez sąd w tym postępowaniu, godziłoby w jego interesy, uniemożliwiając mu obronę.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stanowisko Sądu Okręgowego, na którym oparta jest argumentacja uzasadnienia zagadnienia prawnego, iż w przedmiotowej sprawie, dotyczącej zobowiązania dłużnika, które powstało przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. mają zastosowanie przepisy k.p.c. w brzmieniu sprzed tej nowelizacji potwierdziła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2008 r., III CZP 77/08 (dotychczas niepubl.).

Problem statusu dłużnika w postępowaniu klauzulowym nie był przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W literaturze prawniczej reprezentowane są zarówno negatywne jak i pozytywne stanowisko odnośnie do możliwości uznania dłużnika za uczestnika postępowania klauzulowego toczącego się przeciwko jego małżonkowi.

Opowiadając się za stanowiskiem odmawiającym dłużnikowi, przeciwko któremu wydany został tytuł egzekucyjny, statusu uczestnika w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi, na podstawie art. 787 k.p.c., wskazać trzeba przemawiające na jego rzecz, niżej wskazane racje.
Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności jest postępowaniem dwustronnym, którego struktura odpowiada postępowaniu rozpoznawczemu (uchwała SN z dnia 20 maja 2003 r., III CZP 19/03, OSNC 2004, nr 3, poz. 34). Nie ma tu zatem zastosowania w szczególności art. 510 k.p.c. uprawniający do wzięcia udziału w postępowaniu każdego zainteresowanego wynikiem sprawy. Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności toczy się między dwiema stronami o przeciwstawnych interesach, określanych przez ustawę jako wierzyciel i dłużnik. Koresponduje to z systematycznym ujęciem postępowania klauzulowego w k.p.c. jako fragmentu postępowania egzekucyjnego (uzasadnienie uchwały SN z dnia 25 października 2006 r., III CZP 74/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 90) Pozycję czynną i bierną strony postępowania klauzulowego zajmują na ogół – zgodnie z treścią wniosku inicjującego to postępowanie – osoby oznaczone jako wierzyciel i dłużnik w tytule egzekucyjnym. W niektórych przypadkach przepisy k.p.c. zezwalają na nadanie klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko innym podmiotom, niż uwidocznione w tytule egzekucyjnym (art. 7781, art. 787, art. 7871, art. 7872, art. 788 k.p.c.). Podmioty te mogą zająć wówczas pozycje wierzyciela albo dłużnika. W konsekwencji należy więc uznać ostatecznie, że wierzycielem w postępowaniu klauzulowym jest osoba, która domaga się nadania na swoją rzecz klauzuli wykonalności, dłużnikiem zaś osoba, przeciwko której klauzula ta, zgodnie z wnioskiem, ma być nadana. Osoby te łącznie są stronami postępowania klauzulowego.

Dwustronna struktura postępowania klauzulowego nie pozostawia miejsca dla występowania jako strony postępowania klauzulowego dłużnika uwidocznionego w tytule egzekucyjnym w sytuacji, w której wierzyciel uwidoczniony w tym tytule nie złożył wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikowi, lecz wystąpił na podstawie art. 787 k.p.c. z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko jego małżonkowi. Jeżeli wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika złożył wierzyciel, na rzecz którego wystawiono tytuł, to stroną czynną postępowania klauzulowego jest ten wierzyciel, a stroną bierną wyłącznie małżonek dłużnika, przeciwko któremu skierowany jest wniosek.

Nie wchodzi w rachubę możliwość uczestnictwa w postępowaniu klauzulowym dłużnika, zajmującego opozycyjne stanowisko względem swego małżonka i zwalczającego jego wniosek o wyłączenie lub o ograniczenie odpowiedzialności majątkiem wspólnym na podstawie art. 787 § 2 w zw. z art. 41 § 3 k.r.o. w jego poprzednim brzmieniu, w charakterze interwenienta ubocznego. Jak jednomyślnie przyjmuje się w piśmiennictwie, instytucja interwencji ubocznej jest aktualna wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym toczącym się w trybie procesowym. Za takim stanowiskiem przemawia treść art. 76 k.p.c., zgodnie z którym końcowy moment dla złożenia interwencji ubocznej zbiega się z zamknięciem rozprawy w drugiej instancji.

Zgodnie z ogólną zasada prawa cywilnego, dłużnik ponosi odpowiedzialność za dług całym swoim majątkiem. Stosownie do tego art. 803 k.p.c. stanowi, że tytuł wykonawczy stanowi podstawę do prowadzenia egzekucji o całe objęte nim roszczenie i ze wszystkich części majątku dłużnika, chyba że z jego treści wynika co innego. Zasady tej nie zmienia specyfika sytuacji, w której zobowiązanie zaciąga jedno z małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej. Nie można więc przyjąć, że tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko jednemu z małżonków stanowi podstawę egzekucji wyłącznie z jego majątku osobistego (odrębnego). Przy przeciwnym założeniu, wierzyciel jednego z małżonków chcąc zaspokoić się z majątku wspólnego musiałby występować o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko obojgu małżonkom nawet wówczas, gdyby wcześniej uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi. Przedmiotem tego postępowania byłaby wtedy odpowiedzialność dłużnika i jego małżonka majątkiem wspólnym, jako podmiotów współuprawnionych do tej masy majątkowej, a w jego toku zarówno dłużnik jak i jego małżonek mogliby zwalczać przesłanki tej odpowiedzialności. Przepis art. 787 k.p.c. nie przyjmuje jednak takiej konstrukcji. Jego redakcja prowadzi do wniosku, że dłużnik pozostający w związku małżeńskim ponosi odpowiedzialność za zobowiązania całym swoim majątkiem, w tym majątkiem wspólnym, do którego jest bezudziałowo współuprawniony, a o odpowiedzialności tej definitywnie przesądza wystawienie przeciwko niemu tytułu wykonawczego. Ze względu jednak na specyfikę majątku wspólnego, do którego uprawniona oprócz dłużnika jest osoba trzecia (małżonek), prowadzenie egzekucji długu z tego majątku uwarunkowane jest spełnieniem dodatkowej przesłanki w postaci klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi, jako współuprawnionemu do tego majątku. W postępowaniu o nadanie tej klauzuli nie bada się zatem odpowiedzialności dłużnika za dług, gdyż stanowi ona wyłącznie przedmiot postępowania, w którym wystawiono tytuł wykonawczy przeciwko samemu dłużnikowi, lecz ocenia się czy odpowiedzialność tę powinien ponieść także jego współmałżonek.
W świetle powyższego dłużnikowi nie można przyznać prawidłowo rozumianego interesu prawnego w uczestnictwie w postępowaniu klauzulowym przeciwko jego małżonkowi, a w konsekwencji także w kwestionowaniu postanowienia uwzględniającego wniosek. W sensie jurydycznym klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi nie poszerza bowiem zakresu odpowiedzialności dłużnika, który zdeterminowany jest treścią wystawionego przeciwko niemu tytułu wykonawczego i materialnoprawną zasadą odpowiedzialności majątkowej. Nie można zatem twierdzić, że kwestionując postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko współmałżonkowi dłużnik zmierza do uchylenia swojej odpowiedzialności majątkiem wspólnym, gdyż kwestia ta została już ostatecznie rozstrzygnięta, lub zostanie rozstrzygnięta w postępowaniu klauzulowym toczącym się przeciwko dłużnikowi. Przedmiotem postępowanie toczącego się na podstawie art. 787 k.c. jest ochrona interesu małżonka dłużnika jako współuprawnionego do masy majątkowej, z której wierzyciel dłużnika zamierza prowadzić egzekucję. Chociaż więc postępowanie to rzutuje także na sytuację dłużnika, za uprawnionego do występowania w nim i do zaskarżenia kończącego je orzeczenia, uznać należy jedynie małżonka dłużnika.

Do odmiennych wniosków nie przekonuje wskazana przez Sąd Okręgowy możliwość wystąpienia konfliktu interesów między małżonkami w zakresie odpowiedzialności poszczególnymi składnikami majątku. Nadając klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. sąd nie wyszczególnia konkretnych przedmiotów majątkowych, z których może zaspokoić się wierzyciel, lecz zamieszcza w klauzuli wykonalności wzmiankę o ograniczeniu odpowiedzialności dłużnika do określonej masy majątkowej, jaką stanowi majątek wspólny. Łączy się to faktem, iż postępowaniu tym sąd nie określa składu majątku wspólnego. Problem oznaczenia w postępowaniu klauzulowym konkretnych przedmiotów, z których małżonkowie będą ponosić odpowiedzialność mógł wystąpić w stanie prawnym poprzedzającym wejście w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. w przypadku złożenia przez małżonka dłużnika wniosku o ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności majątkiem wspólnym na podstawie art. 41 § 3 k.r.o. w zw. z art. 787 § 2 k.p.c. Także jednak w tej sytuacji trudno dostrzec motywy uzasadniające, z uwagi na interes dłużnika, jego uczestnictwo w postępowaniu toczącym się przeciwko małżonkowi. Ograniczenie odpowiedzialności majątkiem wspólnym przez wskazanie określonych przedmiotów, z których wierzyciel nie będzie mógł się zaspokoić lub – odwrotnie – będzie mógł się zaspokoić z wyłączeniem pozostałych elementów majątku wspólnego, powoduje bowiem, że dłużnik nie poniesie odpowiedzialności pozostałą częścią majtku wspólnego, co jest dla niego korzystne.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie (art. 390 k.p.c.).

Uchwała z dnia 16 października 2008 r. (sygn. akt III CZP 85/08).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum