Wiadomości

Wznowienie postępowania w procesie karnym

Opublikowany: wrz 8, 04:24

Wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem to środek prawny, który teoretycznie może służyć do zaczepienia każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie sądowe, a więc zarówno wyroku jak i postanowienia nawet jeśli ten wyrok czy postanowienie nie były zaskarżone w trybie zwyczajnym czy zwykłym toku instancji i taki wyrok czy postanowienie uprawomocniło się w I instancji. W konsekwencji środek ten może spowodować wzruszenie orzeczenia zarówno sądu I instancji jak i sądu II instancji i doprowadzić do wydania w jego miejsce innego nowego orzeczenia. Jest to instytucja zupełnie wyjątkowa i podobnie jak kasacja również wkracza w stabilność prawomocnych orzeczeń sądowych i narusza zasadę ich niepodważalności. Dlatego też instytucje tą stosujemy tylko w wyjątkowych sytuacjach, a wszystkie przepisy normujące ją musimy jako wyjątkowe interpretować ściśle bez ich rozszerzającej tendencji.

Ratio legis instytucji wznowienia tkwi w tym, że jeśli zawiodą wszelkie inne środki naprawienia wadliwego orzeczenia albo jeśli one w ogóle nie były stosowane to aby w takich sytuacjach zupełnie wyjątkowych możliwe było skorygowanie procesu lub wadliwego wydanego w jego toku orzeczenia tak, żeby osoba wyraźnie niewinna nie poniosła niezasłużonej odpowiedzialności karnej lub żeby osoba winna w zupełnie wyjątkowych sytuacjach nie uniknęła tej odpowiedzialności albo żeby proces mógł się toczyć wedle przewidzianych prawem reguł.

Przyczyny wznowienia postępowania są w ustawie taksatywnie w art. 540 § 1-3 i art. 540a kpk wymienione. A mianowicie postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:

1) w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa (propter falsa), a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia, 2) po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody (propter nova) nie znane przedtem sądowi, wskazujące na to, że:

• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

3) Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia.
4) Postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.
5) Skazany, do którego zastosowano przepis art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji,
6) Zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3.

Aby wznowić postępowanie powyższe przyczyny muszą być stanowczo stwierdzone. Nie wystarcza zatem tylko przypuszczenie, że któraś z tych przyczyn może zachodzić. Stwierdzenie którejkolwiek z tych przyczyn rodzi po stronie sądu obowiązek wznowienia. Tu sąd nie ma wyboru. Musi wznowić jeśli stwierdza, a wynika to z brzmienia słów ustawy – „wznawia się”.

Wniosek o wznowienie jako nadzwyczajny środek zaskarżenia posiada niektóre cechy wspólne ze zwyczajnymi środkami zaskarżenia jak i własne, zupełnie swoiste cechy. Różnicą jest to, że wniosek o wznowienie ma inaczej uregulowane podstawy zaskarżenia ilościowo i jakościowo. One zupełnie nie pokrywają się z podstawami przewidzianymi w art. 438 kpk., czyli podstawami zaskarżenia zwykłego. Ponadto uwzględnienie takiego wniosku powoduje skutki najbardziej kasacyjne ze wszystkich innych środków, ponieważ z reguły jeśli już taki wniosek o wznowienie zostanie uwzględniony to powoduje on oczywiście konieczność uchylenia prawomocnego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Wznowienie propter falsa dotyczy najczęściej fałszywych dowodów uzyskanych w wyniku obojętnie jakiego przestępstwa. Błędne jest uważanie, że to wznowienie ogranicza się tylko do fałszywych zeznań. Fałszywe zeznania jako podstawa zaskarżenia propter falsa jest to szczególny wypadek tej szerokiej kategorii przyczyn wznowienia z powodu przestępstwa. To stwierdzenie przestępstwa musi zostać potwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym, żeby mogło stanowić podstawę wznowienia postępowania, chyba że zachodziły jakieś przyczyny formalno – prawne uniemożliwiające wydanie takiego orzeczenia – art. 17 kpk. (przesłanki procesowe) oraz art. 22 kpk (zawieszenie postępowania).

Chodzi tu o wadliwe dowody uzyskane w drodze przestępstwa, które stanowiły podstawę wyroku skazującego bądź uniewinniającego, bo to może działać w obie strony – jeśli wyrok został oparty na fałszywych zeznaniach obciążających złożonych przez współoskarżonego, które jako tako nie są penalizowane, ale obciążają one fałszywie, zostały wymuszone groźbami, a więc przestępstwem albo nawet pod wpływem zainteresowania materialnego, np. wyrok wydany za łapówkę.

Co to są „nowe fakty”, „nowe dowody” w rozumieniu art. 540 kpk. ?

Nowe fakty i nowe dowody niekiedy określa się mianem noviter producta, czyli nowe fakty i nowe dowody ujawnione dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia, a nie uwzględnione w poprzednim postępowaniu i nieznane sądowi chociaż mogły być znane stronom. Błędem jest gdy przy sporządzaniu wniosków o wznowienie powołuje się na fakty
i dowody, które były znane sądowi przed uprawomocnieniem się wyroku, bo sąd się do nich odniósł.

Czy wydanie nowych, korzystniejszych dla skazanego przepisów po prawomocności orzeczenia może być uznane za podstawę wznowienia postępowania ?

Nie może być uznane za podstawę wznowienia. Nie ma ono żadnego wpływu na prawomocne orzeczenie, bo nie jest to żadna nowa okoliczność, ani żadnym nowym dowodem w rozumieniu art. 540 kpk.

Czy odmienna ocena niektórych faktów czy dowodów może stanowić podstawę wznowienia ?

Nie może stanowić podstawy wznowienia. W tej kwestii wyczerpujące stanowisko zajął Sąd Najwyższy który w jednym z orzeczeń stwierdził, iż odmienna ocena niektórych faktów, a nawet dowodów dokonana przez inny sąd w sprawie innego oskarżonego na podstawie innego materiału dowodowego nie może być uznana za nowa okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania, ponieważ każdy sąd orzeka na podstawie swobodnej oceny dowodów, a wyrażenie przez inny sąd w innej sprawie odmiennego poglądu w niczym wyników tej oceny podważyć nie może.

Jakie znaczenie dla ewentualnego wznowienia postępowania mają ekspertyzy pozasądowe lub ekspertyzy prywatne ?

Jest to dyskusyjny problem. Jeśli chodzi o normalne postępowanie instancyjne to uważa się, że taki dowód prywatny lub taka ekspertyza pozasądowa może być tzw. informacja o dowodzie nakazującą w niektórych sytuacjach konieczność zweryfikowania oficjalnej urzędowej opinii znajdującej się w aktach, co najmniej taka pozasądowa prywatna opinia może wzbudzać nieufność do tej opinii urzędowej. Sprawa jest prosta. Sąd oparł się na jakiejś opinii i wydał wyrok skazujący albo uniewinniający, a później w toku innego procesu, np. postępowania o odszkodowanie w procesie cywilnym pojawia się opinia wręcz diametralnie odmienna. W zasadzie więc opinia taka nie będzie stanowiła podstawy wznowienia wyjątkowo może wtedy, jeżeli ta opinia prywatna, ta opinia pozasądowa będzie zawierała jakieś takie sformułowania, które pod ogromnym znakiem zapytania postawią rzetelność i wiarygodność tej opinii urzędowej wydanej w tym procesie, na którym sąd się oparł.

Jakie sądy i w jakich składach są właściwe w kwestii orzekania o wznowieniu ?

Rozstrzyga to art. 544 kpk. Zasada jest, że sąd w przedmiocie wznowienia orzeka na posiedzeniu bez udziału stron. Mówi o tym wyraźnie art. 544 § 3 kpk. Czyni to sąd okręgowy zawsze w składzie trzech (3) sędziów zawodowych, ale tylko w tych przypadkach kiedy wznowienie dotyczy postępowania zakończonego w sądzie rejonowym. Jeśli natomiast postępowanie, co do którego jest sporządzony wniosek o jego wznowienie zostało zakończone w sądzie okręgowym to o jego wznowieniu orzeka zawsze sąd apelacyjny. Postępowanie w sądzie okręgowym będzie zakończone wówczas kiedy sąd okręgowy orzeka w I instancji i wyrok się uprawomocnił, bo nikt go nie zaskarżył albo też jeśli sąd okręgowy jako sąd odwoławczy orzekał, bo sprawa też zakończyła się w sądzie okręgowym.

Może też zaistnieć sytuacja, że o wznowieniu będzie rozstrzygał Sąd Najwyższy w sytuacji postępowania zakończonego w sądzie apelacyjnym jako sądzie odwoławczym lub Sądzie Najwyższym, a więc wszystkie możliwe sądy.

Często sąd orzekający aby z tego dylematu wyjść obronna ręką sąd rozstrzygający w przedmiocie wznowienia może rozwiać swoje wątpliwości w trybie art. 546 kpk stosując odpowiednio art. 97 kpk, to znaczy może sprawdzić okoliczności faktyczne przez sąd wezwany lub sędziego wyznaczonego, np. przesłuchać świadków.

Przy sporządzaniu wniosków o wznowienie postępowania obowiązuje przymus adwokacki – taki wniosek musi być sporządzony i podpisany przez adwokata.

W jakiej formie – wyrok czy postanowienie – zapadają orzeczenia w przedmiocie wznowienia ?

Podobnie jak przy kasacji zasada jest, że o wznowieniu w sprawie zakończonej wyrokiem rozstrzyga się wyrokiem, o wznowieniu w sprawie zakończonej postanowieniem rozstrzyga się postanowieniem. Natomiast jeżeli sąd oddala wniosek o wznowienie – gdy jest on oczywiści niesłuszny – to orzeka zawsze postanowieniem oddalającym – art. 547 § 1 kpk.

Czy przysługuje zażalenie na postanowienie w przedmiocie wznowienia ?

Zażalenie przysługuje, ale tylko w niektórych wypadkach, a mianowicie na postanowienie sądu oddalające wniosek o wznowienie lub pozostające taki wniosek bez rozpoznania, ale tylko od orzeczeń sądu okręgowego. Tak więc jeżeli sąd okręgowy rozstrzygnie w przedmiocie wznowienia, to takie zażalenie będzie przysługiwało.

Jeśli sąd uwzględni wniosek i wznowi postępowanie to na taką decyzję środek odwoławczy nie przysługuje.
Postępowanie o wznowienie mimo śmierci oskarżonego może się toczyć – oczywiście na korzyść skazanego. W innych sytuacjach śmierć oskarżonego powoduje umorzenie postępowania.

Skomentuj ten artykuł na forum