Wiadomości

Tryb i przesłanki wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na pociągniecie sędziego do odpowiedzialności karnej

Opublikowany: lis 30, 14:08

Mechanizm zwalniania z immunitetu musi zapewnić realną i konkretną (a nie fikcyjną i abstrakcyjną) gwarancję, iż przepisy te posłużą do realizacji swej funkcji, umożliwienia postępowania karnego wobec sędziów – sprawców przestępstw.

28 listopada 2007 r. o godz. 10.00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczący trybu i przesłanek wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na zatrzymanie sędziego, zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, sygn. K 39/07.

Stan faktyczny i prawny:

Znowelizowana ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadziła zasadnicze zmiany w regulacjach określających tryb i przesłanki wyrażania przez sąd dyscyplinarny zgody na zatrzymanie sędziego, zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania i pociągnięcia do odpowiedzialności karnej. Zobowiązano sąd dyscyplinarny orzekający o wyrażeniu zgody na zatrzymanie sędziego do wydania uchwały w terminie 24 godzin od chwili złożenia wniosku, o ile wszczęto postępowanie w sprawie o zbrodnię lub występek umyślny, zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Ten sam termin ustawodawca przewidział na wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie wniosku prokuratora o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej połączonego z wnioskiem o wyrażenie zgody na zastosowanie tymczasowego aresztowania. Chodzi o wszczęte postępowania w sprawie zbrodni lub występku umyślnego, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat i zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia tego przestępstwa przez sędziego, a ponadto wcześniej doszło już do jego zatrzymania. Dotyczy to także przypadku, gdy prokurator wystąpił wyłącznie z wnioskiem o wyrażenie zezwolenia na zastosowanie tymczasowego aresztowania sędziego, wobec którego została już wcześniej wydana uchwała zezwalająca na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej.

Ustawodawca przyjął także, że ewentualne zażalenie na uchwałę sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji nie wstrzymuje jej wykonania. Można zatem zatrzymać sędziego, zastosować wobec niego tymczasowe aresztowanie i prowadzić przeciwko niemu postępowanie karne, mimo że uchwała sądu dyscyplinarnego, która na to zezwala nie jest jeszcze prawomocna.

W ustawie istnieje przepis o obowiązku poinformowania sędziego o posiedzeniu, na którym ma być rozpoznawany wniosek o wyrażenie zezwolenia na zatrzymanie go, zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania lub pociągnięcie do odpowiedzialności karnej. Ma on bowiem prawo wzięcia udziału w posiedzeniu na prawach strony. Jednak nawet usprawiedliwione niestawiennictwo nie wstrzymuje rozpoznania wniosku. Nie jest też jasne, jak wygląda prawo sędziego do udziału w posiedzeniu w przypadku rozpoznawania wniosku o zezwolenie na zastosowanie tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy już wcześniej wydano uchwałę zezwalającą na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Przepisy, które należy zastosować przewidują w tym zakresie zupełnie odmienne rozwiązania.

Zdaniem wnioskodawcy powyższe regulacje są sprzeczne m. in. z konstytucyjną zasadą sprawiedliwego postępowania m.in. dlatego, że zgodnie z konstytucją sędzia nie może być bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być także zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynkupopełniania przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

Ponadto ustawodawca wyraźnie ograniczył prawo sędziego do zapoznania się z dokumentami, które dołączone zostały do wniosku o wyrażenie zgody na uchylenie immunitetu. Prokurator może bowiem zastrzec, że dokumenty lub ich część nie będą sędziemu udostępnione z uwagi na dobro postępowania przygotowawczego. Decyzja prokuratora ma charakter bezwzględny , to znaczy że nie przysługuje na nią zażalenie. Zdaniem wnioskodawcy wyklucza to możliwość skutecznej obrony i polemiki z tezami prokuratora. Niekonstytucyjność tej regulacji podkreśla dodatkowo niejasne sformułowanie – “dobro postępowania przygotowawczego” uzasadniające utajnienie dokumentów oraz brak jakiejkolwiek kontroli decyzji prokuratora.

W trakcie prac sejmowych dokonano istotnych poprawek, które w zasadniczy sposób zmieniły sposób procedowania w sprawach o uchylenie immunitetu sędziowskiego wprowadzając instytucje budzące zasadnicze wątpliwości o charakterze konstytucyjnym. Dotyczy to m.in. obowiązku wydawania przez sąd dyscyplinarny uchwały w sprawie uchylenia immunitetu w terminie 24 godzin, ograniczenia praw sędziego, instytucji natychmiastowej wykonalności uchwały uchylającej immunitet. Zmiany te w sposób znaczący zmodyfikowały standard postępowania immunitetowego, jak również ograniczyły prawa sędziego w tym postępowaniu. Zdaniem wnioskodawcy pozostają więc w bezpośrednim związku z zasadą niezawisłości oraz wpływają na funkcjonowanie sądów. Wprowadzone do projektu poprawki nie były potem przedmiotem opiniowania Sądu Najwyższego. SN jest powołany m.in. po to by opiniować projekty ustaw i inne akty normatywne na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy. W trakcie procesu legislacyjnego istniał więc obowiązek uzyskania takiej opinii. Niedokonanie tego naruszyło m.in. konstytucyjną zasadę państwa prawnego. Nie dopełniono też obowiązku działania każdego organu władzy publicznej , w tym Sejmu, na podstawie i w granicach prawa.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że:

• artykuł 80 § 2f i 2g ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie, w jakim wyklucza kontrolę sądu nad wyłączeniem przez prokuratora udostępnienia dokumentów sędziemu poddanemu uchyleniu immunitetu, jest niezgodny z art. 42 ust. 2, art. 45 ust. 1 w związku z art. 181 Konstytucji.
• artykuł 80a § 1 oraz art. 80b § 1 i 3 powyższej ustawy są niezgodne z art. 45 ust. 1 w związku z art. 181 Konstytucji.
• artykuł 80a § 3 oraz art. 80b § 4 zdanie drugie powyższej ustawy są niezgodne z art. 176 ust. 1 w związku z art. 181 Konstytucji.
• artykuł 1 pkt 29 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim dodaje do art. 80 ustawy z 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych § 2d-2h, jest zgodny z art. 2 w związku z art. 7 Konstytucji.
• artykuł 1 pkt 30 powyższej ustawy jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji przez to, że został uchwalony przez Sejm bez dochowania trybu wymaganego do jego wydania.

Przedmiotem kontroli TK były dwa rodzaje zarzutów: Pierwszy dotyczył przepisów ustawy zmienianej, tj. prawa o ustroju sądów powszechnych, zawierających regulację immunitetu sędziego.
Zarzuty niekonstytucyjności obejmują: – wprowadzenie (art. 80a – 80c) przyspieszonego i uproszczonego (przez ograniczenie niektórych gwarancji proceduralnych) trybu postępowania przy rozpoznawaniu wniosku o uchylenie immunitetu. Przewidziano to w sprawach o zbrodnie lub umyślne występki zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Instytucja taka nie była przewidziana w pierwotnym, rządowym projekcie zmian i jako sytuacja szczególna została wprowadzona poprawką poselską (“poprawka Zbonikowskiego”) w czasie obrad w Komisji, po pierwszym czytaniu. Przepisy te zaskarżono w zakresie 24. godzinnego terminu rozpoznania wniosku, natychmiastowej wykonalności uchwały mimo wniesienia zażalenia oraz ograniczenia uczestnictwa osoby pozbawianej immunitetu w postępowaniu o uchylenie immunitetu; – wprowadzenia w ramach “zwykłego” trybu postępowania immunitetowego nowych regulacji (art. 80 § 2 f i § 2 g – Prawo o ustroju sądów powszechnych), przewidujących, że na wniosek prokuratora (który to wniosek wiąże sąd orzekający o uchyleniu immunitetu) wyłącza się dostępność materiałów uzasadniających wszczęcie sprawy o uchylenie immunitetu wobec osoby, której się go uchyla.

Drugi rodzaj zarzutów dotyczył ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim wprowadza powyższe zmiany. Są to zarzuty o charakterze proceduralnym, obejmujące zastrzeżenia co do pominięcia w ramach postępowania legislacyjnego wymaganych opinii ze strony Sądu Najwyższego.
Trybunał Konstytucyjny przeanalizował szczegółowo przebieg prac legislacyjnych i ustalił, że zarzut braku konsultacji zmian z Sądem Najwyższym jest niezasadny. Pierwszy Prezes SN uczestniczył w posiedzeniu Sejmu w czasie drugiego czytania ustawy i wygłosił rozbudowaną krytykę zmian wprowadzonych w czasie prac parlamentarnych. Natomiast, zdaniem Trybunału, znajduje pokrycie w faktach zarzut, iż Krajowa Rada Sądownictwa nie była w ogóle zapytana o opinię w sprawie “poprawki Zbonikowskiego”. Krajowa Rada Sądownictwa uczestniczy opiniodawczo w procedurze prawotwórczej z mocy kompetencji konstytucyjnych. Uproszczone postępowanie immunitetowe było zagadnieniem wymagającym dodatkowego opiniowania, gdy jako poprawka zostało wprowadzone w czasie prac parlamentarnych, ponieważ dotyczy ustroju sądów (co uzasadnia konieczność zasięgnięcia opinii KRS).

Ocena zarzutów materialnoprawnych wniosku.
Dla sędziego sam fakt skierowania przeciw niemu wniosku o pozbawienie immunitetu, oznacza uszczerbek reputacji. Ponadto powoduje zawieszenie w pełnieniu funkcji oraz ograniczenia w zakresie wynagrodzenia. I jeśli nawet okaże się, że wniosek był bezpodstawny i sędzia wróci do orzekania, to zarówno jego dobre imię, jak i gotowość do okazywania odwagi i niezależności nie będą nienaruszone. Mechanizm zwalniania z immunitetu musi zapewnić realną i konkretną (a nie fikcyjną i abstrakcyjną) gwarancję, iż przepisy te posłużą do realizacji swej funkcji, umożliwienia postępowania karnego wobec sędziów – sprawców przestępstw. Równocześnie regulacja nie może prowadzić do wytworzenia klimatu zagrożenia ryzykiem zbyt pospiesznego wszczynania łatwo uruchamianych postępowań immunitetowych albo do ich powierzchowności.

Oceniając zmiany w prawie o ustroju sądów powszechnych Trybunał uznał, że zbyt daleko posunięte jest wprowadzenie wiążącego – także dla sądu dyscyplinarnego – sprzeciwu prokuratora, co do udostępnienia podejrzanemu sędziemu materiałów mających uzasadniać zwolnienie z immunitetu. Trybunał uznał, że konstytucyjnie dopuszczalne jest wyłączenie jawności wobec osoby zainteresowanej, jednakże stosowny wniosek prokuratora podlegać musiałby kontroli sądu immunitetowego (co w kontrolowanej ustawie wyłączono). Wprowadzenie w zaskarżonej ustawie ograniczeń nie tylko dla osoby, wobec której prowadzi się postępowanie, ale i wobec sądu, który jest w rozważanym zakresie sprowadzony do roli egzekutora decyzji prokuratora jest sprzeczne z pozycją i rolą sądu (art. 45 w zw. z art. 181 Konstytucji).

Trybunał uznał za niekonstytucyjne przepisy przewidujące szczególny, przyspieszony tryb postępowania przy rozpoznawaniu wniosku o uchylenie immunitetu w sprawach o zbrodnie lub umyślne występki zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, w zakresie, w jakim wprowadzono 24. godzinny termin rozpatrzenia wniosku o pozbawienie immunitetu, wprowadzenie natychmiastowej wykonalności nieostatecznego orzeczenia, w którym sąd wyraża zgodę na uchylenie, a także dopuszczenie rozpatrzenia wniosku w postępowaniu pod nieobecność (w postępowaniu o zezwolenie na zatrzymanie udział zainteresowanego jest wykluczony). Przyspieszony, specjalny tryb postępowania immunitetowego wymaga zakończenia go w ciągu 24 godzin. W nowelizacji (w zakresie niezaskarżonym) wprowadzono obowiązek zakończenia “zwykłego” postępowania immunitetowego w ciągu 14 dni. O ile ten ostatni termin uznać należy za rozsądny i możliwy do dotrzymania, o tyle tryb nadzwyczajny jest nierealny.

Zgodnie z art. 181 zd. 1 Konstytucji, pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności, a także pozbawienie go wolności (pojęcie to obejmuje zarówno zatrzymanie jak i tymczasowe aresztowanie) konstytucyjnie może nastąpić tylko za “uprzednią zgodą sądu”. Bez tej zgody pozbawienie wolności (zatrzymanie, tymczasowe aresztowanie) jest możliwe jedynie w wypadku ujęcia na gorącym uczynku i to tylko wtedy, gdy dodatkowo wymaga tego niezbędność zapewnienia prawidłowego postępowania. Nie ma więc możliwości poprawnego konstytucyjnie uregulowania w ustawie zwykłej zatrzymania – bez uprzedniej zgody sądu – poza przypadkiem ujęcia na gorącym uczynku. Każde orzeczenie nieostateczne może być w toku instancji zmienione, a zatem zgoda udzielona “nieostatecznie”, nie jest “wyrażeniem zgody”. Tym samym te fragmenty szczególnego postępowania immunitetowego, które mówią o natychmiastowej wykonalności orzeczenia sądu dyscyplinarnego w kwestii immunitetu nie mogą być uznane za zgodne z art. 181 Konstytucji, gdzie jest mowa o “zgodzie sądu”.

Postępowanie przyspieszone może być realizowane podczas nieobecności osoby pozbawianej immunitetu. Natomiast brak jest podstaw do zakazywania wprost udziału (i wysłuchania) zainteresowanego, a właśnie w tak kategoryczny sposób kwestię ujęto w kontrolowanej ustawie. Z tego względu należy uznać ją za wykraczającą poza konieczny cel normowania, co – w wypadku regulacji postępowania wyjątkowego – nadaje szczególną rangę faktowi niezachowania konstytucyjności normowania.

Źródło: www.trybunal.gov.pl

Skomentuj ten artykuł na forum