Wiadomości

Przepadek korzyści pochodzących z przestępstwa

Opublikowany: sie 17, 09:17

Pozbawianie przestępców korzyści pochodzących z przestępstwa jest koniecznym elementem każdego prawa karnego. Aczkolwiek samo pozbawianie przestępców korzyści nie wystarcza, to prawo karne, które nie pozwala na skuteczne pozbawianie przestępców nielegalnie zdobytych korzyści nie jest w stanie efektywnie zwalczać przestępczości, zwłaszcza tej najgroźniejszej przestępczości zorganizowanej. Przepadek mienia znajdującego się w posiadaniu sprawców ma cel dwojaki: represyjny, poprzez wzmożenie dolegliwości sankcji oraz prewencyjny, poprzez pozbawienie sprawcy zasobów materialnych umożliwiających mu dalszą przestępczą działalność. Z tego punktu widzenia stanowić musi konieczne uzupełnienie innych kar, jak kara pozbawienia wolności.

Kodeks karny z 1997 roku nie daje wystarczających narzędzi do pozbawiania sprawców korzyści z przestępstwa a zmiany wprowadzone do kodeksu w 2003 r. okazały się niewystarczające. Nowelizacja z 2003 r. nie rozwiązała bowiem wielu istotnych kwestii dotyczących możliwości dokonania przepadku, związanego z przestępstwem, mienia posiadanego przez sprawcę jak również mienia przeniesionego przez niego na osoby trzecie. Konieczność każdorazowego ścisłego dowiedzenia, że wskazany składnik majątkowy pochodzi z przestępstwa jest w praktyce często niemożliwe i stanowi podstawową trudność, na jaką napotyka wymiar sprawiedliwości przy orzekaniu przepadku korzyści majątkowej.

Problem ten został skutecznie rozwiązany w szeregu innych państw, które ustanowiły odpowiednie instrumenty zaradcze, w szczególności instytucję tzw. „konfiskaty rozszerzonej” polegającą na zastosowaniu zespołu domniemań prawnych, których skutkiem jest przerzucenie ciężaru dowodu i w efekcie rozluźnienie rygorów orzekania przepadku. Instytucja ta funkcjonuje już z powodzeniem i jest zakorzeniona w systemach prawnych większości państw członkowskich Unii Europejskiej. Na tym tle należy stwierdzić, że Polska dąży dopiero do wdrożenia powszechnych już standardów w celu wzmocnienia efektywności w zwalczaniu najpoważniejszej przestępczości.

Rozszerzone formy instytucji przepadku zawarte zostały w kilku najnowszych konwencjach ONZ i Rady Europy. Najdalej idące zobowiązania do zbliżenia przepisów w przedmiocie przepadku rozszerzonego przyjęte zostały w ramach Unii Europejskiej (Decyzja ramowa Rady 2005/212/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie konfiskaty korzyści, narzędzi i mienia pochodzących z przestępstwa.

Niniejszy projekt ustawy zmierza do wykonania zobowiązań wynikających z tego aktu, jednakże wprowadza również dalej idące rozwiązania (na co wprost zezwala się w treści decyzji ramowej), odpowiadając na problemy wynikające specyficznie z polskiej praktyki procesowej.

Zasadnicze zmiany przewidywane przez niniejszy projekt są następujące:

1. Wprowadzenie nowego środka karnego w postaci przepadku całego mienia członków zorganizowanych grup przestępczych lub sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym, chyba że wykażą oni że posiadane przez nich mienie pochodzi z legalnych źródeł.
2. Wprowadzenie możliwości orzeczenia przepadku korzyści pochodzącej z przestępstwa lub jej równowartości, chociażby została wielokrotnie przeniesiona na osoby trzecie (obecnie możliwy jest przepadek korzyści przeniesionej wyłącznie raz).
3. Wprowadzenie odpowiedzialności solidarnej osób, które brały udział w transferowaniu korzyści majątkowej w celu udaremnienia jej przepadku.

Szczegółowe zmiany opisane są poniżej:

Kodeks karny:

a) wprowadzenie w nowym § 3 artykułu 45 k.k. nowego środka karnego w postaci przepadku mienia pochodzącego ze źródeł nielegalnych lub nabytego za nielegalnie zdobyte środki. W myśl projektowanego przepisu art. 45 § 3 rozszerzony przepadek mienia byłby stosowany wyłącznie wobec sprawców skazanych za przestępstwo o charakterze terrorystycznym albo przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica nie jest niższa niż 5 lat i popełnione w zorganizowanej grupie lub związku, mających na celu popełnienie przestępstwa. Podobnie jak w przypadku korzyści majątkowej o której mowa w art. 45 § 2 k.k. ciężar dowodu legalności pochodzenia mienia znajdującego się w posiadaniu sprawcy i środków za które sprawca mienie to nabył został przeniesiony. Z kolei odmiennie niż w przypadku art. 45 § 2 k.k. zaproponowano uregulowanie kwestii okresu, do którego odnosi się przeniesienie ciężaru dowodu. W proponowanym przepisie wskazano, że przepadek dotyczyłby mienia, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Uzasadnieniem przyjęcia tak szerokich ram czasowych jest okoliczność, że sprawcy działający w ramach grup zorganizowanych, nabywają do swojego majątku poszczególne składniki mienia w różnym czasie i niezmiernie trudne jest ustalenie dokładnego okresu ich nabycia;
b) zmodyfikowane zostało domniemanie z obecnego ar. 45 § 3 k.k. poprzez przyjęcie nowego domniemania, że mienie znajdujące się w samoistnym posiadaniu innych podmiotów należy w istocie do sprawcy, o ile istnieje duże prawdopodobieństwo, że mienie które podlegałoby przepadkowi gdyby znajdowało się u sprawcy, zostało przeniesione, chociażby wielokrotnie, na inne podmioty. Rozwiązanie to pozwala przeciwdziałać pozornym transferom majątku uzyskanego w drodze przestępczej na inne podmioty, z oczywistym celem uniknięcia przepadku korzyści lub mienia. (art. 45 § 5 k.k.). Domniemanie to ma charakter wzruszalny ( upada jeżeli osoba której ono dotyczy wykaże, że nie wiedziała i nie mogła wiedzieć nawet przy dołożeniu należytej staranności, że mienie to stanowi korzyść z przestępstwa). W § 8 tego artykułu wprowadzone zostało również domniemanie, że jeżeli osoby na które korzyść czy mienie zostały przeniesione są osobami najbliższymi dla sprawcy to mają one świadomość przestępczego pochodzenia takiej korzyści lub mienia;
c) wprowadzenie samoistnej podstawy odpowiedzialności solidarnej, której oprócz sprawcy podlegać mają podmioty, co do których należy domniemywać, że działały w celu udaremnienia przepadku korzyści, jakie sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa. Rozwiązanie to pozwala na pociągnięcie do odpowiedzialności osób, które brały udział w transferze mienia stanowiącego korzyść z przestępstwa w tej części, w której ukrywaniu dana osoba wzięła udział. (45 § 6 k.k.);
d) dla zapewnienia ochrony osób trzecich w § 9 artykułu 45 k.k. wprowadzono ograniczenie czasowe w odniesieniu do domniemań określonych w § 5 i 6 do składników mienia, które zostały przez te osoby nabyte w czasie popełnienia przestępstwa przez sprawcę do czasu wydania chociażby nieprawomocnego wyroku;
e) w § 10 artykułu 45 k.k. wprowadzono regulację przesądzającą, że pożytki i inne przychody uzyskane legalnie z korzyści lub mienia pochodzącego z przestępstwa wchodzą w skład takiej korzyści lub mienia – dotychczas w doktrynie rysowały się co do tego wątpliwości,
f) rozszerzenie możliwości orzeczenia przepadku całości korzyści majątkowych lub mienia, które sprawcy wnieśli do małżeńskiej wspólności majątkowej – 45 § 11 k.k. (dotychczas możliwe było orzeczenie przepadku wyłącznie części należącej do sprawcy), przy zachowaniu standardu dowodowego o którym mowa w art. 45 § 2 i § 3k.k.

Równocześnie wprowadzane przepisy zapewniają pełną możliwość wystąpienia z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie przewidzianych domniemań. Możliwość wniesienia powództwa nie jest przy tym uwarunkowana udziałem w postępowaniu karnym. Projektowane rozwiązanie zapewniają więc kompromis pomiędzy ściganiem korzyści osiągniętych z przestępstwa przez sprawcę, a ochroną podmiotów działających w dobrej wierze.

2. Kodeks postępowania karnego.

Istotnym novum jest wprowadzenie przepisu (Art. 294 § 3 k.p.k.) określającego wyjątki od zasady przewidującej upadek zabezpieczenia majątkowego. Projektowany przepis podyktowany jest względami słusznościowymi, kiedy to pewne przesłanki umorzenia nie powinny skutkować upadkiem zabezpieczenia, a w konsekwencji zwrotem mienia podlegającego zajęciu. Mowa tu o umorzeniu postępowania z powodu niewykrycia sprawcy, jego śmierci, niepoczytalności w chwili czynu albo z powodu przedawnienia karalności. Również w przypadku zawieszenia postępowania wskutek niemożności ujęcia ukrywającego się sprawcy po upływie 3 lat od prawomocnego zawieszenia postępowania zabezpieczone mienie przechodzi na własność Skarbu Państwa. Należy przy tym podkreślić, że we wszystkich tych przypadkach zainteresowana osoba może wykazać legalność pochodzenia mienia i środków służących do jego nabycia, co skutkuje upadkiem zabezpieczenia.

Podsumowanie:

Ze względu na szczególny charakter rozszerzonego przepadku, projektodawcy mają pełną świadomość dyskusji, jakie wprowadzenie tej instytucji może wzbudzić z punktu widzenia ochrony praw fundamentalnych. W tym świetle trzeba podkreślić, że przeniesienie ciężaru dowodu dotyczy wyłącznie kwestii przepadku mienia i w żaden sposób nie dotyczy innych elementów postępowania karnego, w szczególności ustalenia i udowodnienia winy oskarżonego. Nie dochodzi zatem do ograniczenia gwarancji procesowych i fundamentalnych praw osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne. Co więcej, rozszerzony przepadek mienia nie dotyczy wszystkich sprawców i wszystkich czynów zabronionych. Jest on traktowany jako wyjątek od reguły, odnoszący się wyłącznie do najpoważniejszych przestępstw.

Trzeba podkreślić, że Europejski Trybunał Praw Człowieka w tego typu sprawach stwierdzał dotąd konsekwentnie, że przeniesienie ciężaru dowodu nie stanowi samo w sobie naruszenia Konwencji tak długo, jak zapewnione są gwarancje rzetelnego procesu, a w szczególności, jeśli oskarżony ma sposobność wykazania w toku procesu legalności pochodzenia mienia. Stosowanie tego rodzaju środków karnych może być zaś proporcjonalnym narzędziem służącym szczególnemu celowi, jakim jest zwalczanie najpoważniejszej przestępczości. Projekt w pełni czyni więc zadość wytycznym Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Nowelizacja umożliwi skuteczne podcięcie korzeni działalności grup przestępczych poprzez pozbawianie ich środków na dalsze prowadzenie działalności przestępczej. W ten sposób, zwalczania przestępczości zorganizowanej stanie się efektywniejsze i zwiększy poziom bezpieczeństwa kraju.

Nowelizacja została przyjęta przez Radę Ministrów.

Źródło: www.ms.gov.pl

Skomentuj ten artykuł na forum