Wiadomości

Prezydent skierował do Sejmu projekt ustawy o spółdzielniach

Opublikowany: maj 7, 14:29

Przemiany społeczne i gospodarcze, które dokonały się po 1989 r. spowodowały konieczność dokonania ogromnych zmian w polskim systemie prawnym. W zakresie norm regulujących prowadzenie działalności gospodarczej i jej organizacyjne formy trzeba tu wymienić choćby wejście w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, Kodeksu spółek handlowych, nowego Prawa bankowego, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, ustaw o ochronie konkurencji i konsumentów oraz o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jedną z najważniejszych organizacyjnych form prowadzenia działalności gospodarczej i przy tym formą szczególnie predestynowaną do jej wykorzystywania w warunkach polskich jest spółdzielnia; spółdzielnia czyli samorządne i niezależne zrzeszenie, do którego przynależność jest dobrowolna a członkostwo otwarte, skład osobowy i fundusz udziałowy są zmienne w czasie jego trwania, a celem jest prowadzenie działalności gospodarczej w oparciu o współdziałanie członków. Ta forma organizacyjna prowadzenia działalności gospodarczej nie uzyskała jednak dotąd, pomimo wielokrotnie formułowanych społecznych oczekiwań, nowej normatywnej podstawy swojego rozwoju, wciąż eksploatowana jest w oparciu o regulację ustawy z 1982r., pomimo wielokrotnych nowelizacji nie przystającą już do nowych uwarunkowań. Takie nowe regulacje wprowadzono dla poszczególnych rodzajów spółdzielni, w ustawach o spółdzielniach mieszkaniowych i ustawie o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, reformując w sposób zasadniczy działalność tych typów spółdzielni oraz w ustawie o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych z 1995r., dając podstawy odrodzenia się tej dziedziny spółdzielczości finansowej. Jednak pomimo szeregu podejmowanych w tym zakresie prób, a przy tym znacznego zaawansowania prac legislacyjnych nad projektami nowej ustawy ustrojowej polskiej spółdzielczości, nie udało się doprowadzić do tego, aby nowa ustawa ustrojowa weszła w życie. Dwukrotnie projekt uchwalony przez Parlament spotkał się z odmową podpisania go ze strony Prezydenta. W roku 1993 odmówił podpisu Lech Wałęsa, w roku 2001 – Aleksander Kwaśniewski. Do końca IV kadencji Sejmu trwały prace nad projektem ustawy spółdzielczej, zgłoszonej z inicjatywy Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, które uległy przerwaniu z upływem kadencji.

Brak takiej nowoczesnej spółdzielczej ustawy ustrojowej sprzyja krytyce samej spółdzielczej formy gospodarczego współdziałania, choć w istocie formułowane zarzuty nie dotyczą istoty konstrukcji spółdzielni, lecz wadliwych rozwiązań kształtujących się w praktyce na tle niedoskonałej regulacji. Stąd konieczne staje się stworzenie nowoczesnych podstaw działalności spółdzielni, stanowiących podstawę ich rozwoju.

Zadania stojące przed projektodawcą tworzącym projekt nowej regulacji spółdzielczej to przede wszystkim dostosowanie zasad organizacji i działalności spółdzielni do tego, aby – skoro są przedsiębiorcami, skoro działalność gospodarcza stanowi podstawowy cel istnienia spółdzielni – mogły skutecznie konkurować z przedsiębiorcami działającymi w innych formach prawnych. Istotnym zadaniem jest również stworzenie tym spółdzielniom, których założyciele i członkowie pragnęliby tą formę współdziałania wykorzystać w celu innym niż gospodarczy, możliwości prowadzenia działalności społecznej, w tym działalności charytatywnej czy działalności pożytku publicznego.
Takie rozwiązanie z jednej strony może wzbogacić działalność ruchu spółdzielczego o nowe obszary (również do tej pory spółdzielnie mogły prowadzić działalność społeczną i kulturalną, była to jednak ich działalność uboczna i prowadzona przede wszystkim na rzecz własnych członków i ich rodzin), z drugiej strony pozwala spółdzielniom, których zasadniczym zadaniem jest zaspokajane innych niż gospodarcze potrzeb swych członków, jednoznacznie określić cel swej działalności. Na gruncie nowej definicji celu działania spółdzielni jej istnienie będzie mogło być nakierowane na prowadzenie działalności społecznej, w tym działanie w charakterze organizacji pożytku publicznego.
Projekt określa także w sposób jednoznaczny relację pomiędzy standardami regulującymi stosunki prawne pomiędzy spółdzielnią i jej członkami, stanowiąc, że w granicach wyznaczonych ustawą materię tą reguluje statut, zaś w granicach wyznaczonych przez ustawę i statut, stosunki majątkowe pomiędzy spółdzielnią i jej członkami regulują umowy (art. 2). Projekt definiuje także pojęcie regulaminów obowiązujących w spółdzielni i reguluje zasady ich wydawania. Projekt wprowadza zasadę, że członkami spółdzielni mogą być wszystkie osoby fizyczne, dozwalając jedynie, aby statut, wtedy, gdy jest to uzasadnione ze względu na przedmiot działalności spółdzielni, mógł wyłączyć możność przystępowania do niej osób mających ograniczoną zdolność do czynności prawnych lub nie mających takiej zdolności (art. 7). Projektowana ustawa wyraża wprost zasadę równości praw wszystkich członków spółdzielni i zakreśla możliwe od niej odstępstwa (w przypadku gdy statut spółdzielni dopuszcza członkostwo osób prawnych, prawa i obowiązki poszczególnych kategorii osób prawnych mogą być zróżnicowane w sposób określony w statucie – art. 16 § 1). Projekt zakreśla także, w sposób bardziej precyzyjny niż miało to miejsce na gruncie Prawa spółdzielczego z 1982 r., zasady dostępu członka do dokumentów spółdzielni, z zachowaniem ochrony poufności informacji chronionych innymi przepisami obowiązującego prawa (art. 16 § 2). Artykuł 8 określa wprost akt nabycia członkostwa w istniejącej spółdzielni jako umowę o członkostwo, wskazując także wprost, że poprzez zawarcie tej umowy osoba przystępująca do spółdzielni poddaje się postanowieniom statutu, a także reguluje coraz bardziej doniosłą w praktyce kwestię zapisu na sąd polubowny w sprawach pomiędzy spółdzielnią i jej członkiem. W artykule 10 przewidziano precyzyjną regulację objęcia udziału w spółdzielni, jednoznacznie przewidując, że objęcie udziału następuje z chwilą dokonania wpłaty na udział. Nowością jest wprowadzenie możliwości zbywania udziałów pomiędzy członkami lub na rzecz osoby, która złożyła oświadczenie o przystąpieniu do spółdzielni (art. 12), a więc rozwiązanie sprawdzające się w praktyce działania wielu zagranicznych systemów prawa spółdzielczego. Tworzeniu motywacji dla członków spółdzielni do zwiększania jej kapitału służy zapis art. 52 § 2, zgodnie z którym nadwyżka bilansowa spółdzielni przeznaczona do podziału pomiędzy członków podlegać może podziałowi proporcjonalnie do liczby udziałów posiadanych przez członków spółdzielni, a także wprowadzenie możliwości oprocentowania udziałów z zysku spółdzielni (art. 15). Nowością jest także zawarta w art. 18 definicja umowy o wniesienie wkładu, konstrukcji przyjmowanej niekiedy w literaturze przedmiotu, jednak z powodu braku regulacji normatywnej nastręczająca ogromnej liczby trudności w praktyce.

Istotną rolę powinna odegrać także regulacja postępowania wewnątrzspółdzielczego z uściśleniem, że nie jest dopuszczalne wprowadzenie w statucie obowiązku wyczerpania postępowania wewnątrzspółdzielczego w sprawach, w których przysługuje droga sądowa, to jest w sprawach cywilnych w znaczeniu materialnym lub formalnym (art. 25). Ważne jest także doprecyzowanie szeregu kwestii związanych z zaskarżaniem uchwał najwyższego organu spółdzielni, w szczególności w zakresie stwierdzenia nieważności lub nieistnienia takiej uchwały (art. 34). Przepis art. 29 wprowadza jednoznaczne zasady reprezentacji członków spółdzielni w zakresie wykonywania prawa do udziału w walnym zgromadzeniu i nowe rozwiązanie, pozwalające na udzielenie pełnomocnictwa do udziału w walnym zgromadzeniu, jednakże z zachowaniem rygorów formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym oraz zasady, że jeden pełnomocnik może reprezentować tylko jednego członka spółdzielni. Takie rozwiązanie powinno stanowić zachętę do większego udziału członków, także poprzez pełnomocnika, w obradach najwyższego organu spółdzielni. Temu samemu celowi służy zawarte w art. 38 § 3 rozwiązanie, przewidujące możliwość dopuszczenia w statucie spółdzielni głosowania na zebraniach grup członkowskich w drodze indywidualnego zbierania głosów oddanych przez członków nieobecnych na zebraniu grupy członkowskiej. Przerwaniu zaistniałego w wielu spółdzielniach stanu niemożności skutecznego podjęcia uchwał nawet w najważniejszych dla spółdzielni sprawach, służy rozwiązanie zawarte w art. 32 § 2. W myśl tego przepisu, walne zgromadzenie może podejmować uchwały niezależnie od liczby obecnych członków, uprawnionych do głosowania, chyba że statut stanowi inaczej.

Uzdrowieniu działalności spółdzielni służyć ma doprecyzowanie regulacji dotyczących zawieszenia w czynnościach członka zarządu, a w szczególności zasady reprezentowania spółdzielni przez członków zarządu, pełnomocników i prokurentów, w szczególności wskazanie, że w spółdzielni prokura jest zawsze prokurą łączną, choćby ustanowiono tylko jednego prokurenta (art. 44, 45).

Usunięciu pewnej fikcji prawnej w zakresie możliwości pokrycia przez spółdzielnię straty już w drugim roku jej działalności służy rozwiązanie zawarte w art. 54, zgodnie z którym straty z pierwszych trzech lat obrachunkowych po założeniu spółdzielni mogą być pokryte w ciągu pięciu lat następnych. Do ożywienia gospodarki spółdzielni powinno także przyczynić się rozwiązanie zawarte w art. 105, usuwające negatywne zjawisko podwójnego opodatkowania dochodów spółdzielni z transakcji z jej członkami.
Nowatorskie rozwiązania przewiduje projekt w odniesieniu do przekształceń organizacyjnych spółdzielni. Zmierzają one do stworzenia zarówno możliwości jednoczesnego połączenia się kilku spółdzielni, jak i jednoczesnego podziału spółdzielni na kilka organizmów. Takie rozwiązanie istotnie ułatwia kwestie rachunkowe i podziału majątku w stosunku do stosowanego dotychczas w praktyce rozwiązania polegającego na sekwencji kolejnych podziałów. Projekt wyłącza też konieczność określania w uchwałach połączeniowych lub podziałowych dnia połączenia, które to określenie, choć będące jedynie formalnością, stawało się w praktyce stosunkowo często przyczyną wadliwości takich uchwał. Zgodnie z projektem chwilą połączenia stanie się chwila zarejestrowania połączenia (art. 60 § 2), a w przypadku podziału – chwila zarejestrowania spółdzielni powstającej w wyniku podziału (art. 65). Problem relacji między dniem, na który sporządzono bilans oraz dniem połączenia lub podziału był jednym z głównych problemów w zakresie weryfikacji prawidłowości uchwał w przedmiocie przekształceń organizacyjnych spółdzielni. Naprzeciw potrzebom wynikającym z praktyki obrotu wychodzi także regulacja dotycząca informowania przez spółdzielnie uczestniczące w przekształceniach o zbyciu lub obciążeniu swego majątku w stosunku do stanu ujawnionego w sprawozdaniu finansowym stanowiącym podstawę przekształcenia, a także uprawnienie do przeprowadzenia –za jej zgodą – badania stanu finansowego i prawnego innej spółdzielni uczestniczącej w połączeniu (art. 59, 62).

Rozwiązaniem nowym, realizującym w sposób pełniejszy niż dotychczas zasadę cywilnoprawnego charakteru stosunków pomiędzy spółdzielnią i jej członkami oraz pomiędzy spółdzielnią stopnia podstawowego i związkami spółdzielczymi jest regulacja likwidacji przymusowej spółdzielni, to jest likwidacji z inicjatywy związku rewizyjnego. Według projektowanego przepisu art. 68 rola takiego związku sprowadza się do wystąpienia z wnioskiem do sądu okręgowego. Związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, może wystąpić do sądu okręgowego, właściwego ze względu na siedzibę spółdzielni, z wnioskiem o wydanie postanowienia o postawieniu spółdzielni w stan likwidacji (poprzednio zdarzeniem powodującym przejście spółdzielni w stan likwidacji przymusowej była uchwała związku rewizyjnego).
Istotnym novum są także przepisy art. 69, regulujące los majątku pozostałego po spółdzielni, wykreślonej z rejestru z powodu niepodjęcia przez nią działalności gospodarczej w ciągu roku od dnia jej zarejestrowania i nieposiadania przez nią majątku (tzw. wykreślenie bez likwidacji z art. 115 obowiązującego dotychczas Prawa spółdzielczego) i obowiązki związku rewizyjnego w tym zakresie. Regulacja tej instytucji usuwa także konieczność dokonywania wykładni norm ją regulujących w sposób daleko odbiegający od ich dosłownego brzmienia. W dotychczasowej regulacji mowa była bowiem o spółdzielni nieposiadającej majątku, jednak spółdzielni nieposiadających w ogóle żadnego majątku w zasadzie nie było, stąd organy stosujące prawo stawały przed wyborem traktowania przepisu art. 115 Prawa spółdzielczego jako martwego, albo dokonania jego wykładni celowościowej, dopuszczającej wykreślenie na tej podstawie spółdzielni, której majątek był znikomy. Uregulowano także sposób postępowania z majątkiem spółdzielni, która ulega wykreśleniu z rejestru w sytuacji gdy jej majątek nie wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego, a wierzyciele nie wyrażą zgody na ich pokrycie (tzw. wykreślenie bez upadłości z art. 143 dotychczasowego Prawa spółdzielczego – w projekcie art. 87).

W zakresie likwidacji nowym rozwiązaniem jest przyznanie zwiększonej ochrony należnościom ze stosunku pracy i odszkodowaniom z tytułu uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia lub pozbawienia życia, w tym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (na równi z kosztami likwidacji), mające zapobiegać patologicznemu zjawisku prowadzenia przewlekłych postępowań likwidacyjnych, w toku których jedynymi zaspokajanymi należnościami są właśnie koszty likwidacji (art. 76). Nowością jest także precyzyjna regulacja w zakresie sposobu postępowania z majątkiem pozostałym po zaspokojeniu należności likwidowanej spółdzielni (art. 77). Regulacja ta obejmuje po pierwsze zasady podziału na wypadek gdy ani statut, ani ostatnie walne zgromadzenie nie określiło losu tego majątku (wówczas podlega on podziałowi pomiędzy tych członków, którzy należeli do spółdzielni do chwili postawienia jej w stan likwidacji oraz tych byłych członków, których członkostwo ustało nie wcześniej niż 3 lata przed datą postawienia spółdzielni w stan likwidacji i którzy należeli do spółdzielni co najmniej przez 3 lata i nie zostali z niej wykluczeni, a dokonywany jest proporcjonalnie do liczby udziałów w spółdzielni). Po drugie przewidziano rozwiązanie na wypadek, gdyby taki podział był niemożliwy lub niecelowy, wskazując jednocześnie kiedy sytuacja taka zachodzi (gdyby wskutek podziału, po pokryciu jego kosztów, na członka spółdzielni mającego w niej jeden udział przypadała kwota nie przekraczająca 1/4 minimalnego wynagrodzenia za pracę). Projekt wskazuje też podmiot odpowiedzialny za dokonanie dyspozycji tym majątkiem (związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona).
Nowa regulacja w zakresie upadłości spółdzielni uwzględnia konieczność współgrania rozwiązań ustawy spółdzielczej i nowego Prawa upadłościowego i naprawczego. Trzeba było uwzględnić istnienie dwóch rodzajów postępowania upadłościowego, o odmiennych konsekwencjach (upadłość z możliwością zawarcia układu z wierzycielami i upadłość tzw. likwidacyjna) oraz istnienie nowej w polskim systemie prawnym instytucji postępowania naprawczego. Ze względu na mnożące się przypadki zgłaszania niezasadnych wniosków o ogłoszenie upadłości spółdzielni w celu skłonienia wypłacalnej spółdzielni do realizacji swych zobowiązań przez członków lub innych wierzycieli spółdzielni zdecydowano się na kontrowersyjne, ale konieczne rozwiązanie, polegające na wprowadzeniu zamkniętej listy podmiotów, które mogą wnioskować o postawienie spółdzielni w stan upadłości. Mają to być: zarząd oraz podmioty uprawnione do żądania zwołania walnego zgromadzenia lub zebrania przedstawicieli członków spółdzielni, związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona i Krajowa Rada Spółdzielcza lub wierzyciele, których wierzytelności wraz z odsetkami wynoszą łącznie co najmniej 10% wartości majątku spółdzielni (art. 82 § 7).

W zakresie regulacji działalności związków spółdzielczych nowością jest zwiększenie minimalnej liczby spółdzielni – założycieli związku rewizyjnego do 30, mające na celu przywrócenie założonej przez ustawodawcę rangi związku rewizyjnego jako organu samorządowego nadzoru spółdzielczego. Natomiast w zakresie regulacji krajowego samorządu spółdzielczego istotnym novum jest podniesienie do rangi ustawowej zasady udziału poszczególnych branż spółdzielczych w organach krajowego samorządu spółdzielczego, przejętej właśnie z regulacji samorządowych. Jednakże dotychczasową zasadę proporcji liczby delegatów do liczby spółdzielni reprezentujących daną branżę zastąpiono zasadą proporcji liczby delegatów do liczby członków zrzeszonych w spółdzielniach danej branży. Taka proporcja lepiej odzwierciedla rzeczywisty udział poszczególnych branż spółdzielczych w ruchu spółdzielczym, bowiem to liczba członków obrazuje wielkość danej branży spółdzielczej, zaś liczba spółdzielni, których wielkość może być bardzo różna, jest wartością zmieniającą się w wyniku przekształceń organizacyjnych spółdzielni, zmierzających w odmiennych kierunkach w zależności od uwarunkowań ekonomicznych działalności poszczególnych branż. Pojęcie branż spółdzielczych musiało pojawić się także w zakresie regulacji roli Krajowej Rady Spółdzielczej jako konsultanta aktów prawnych dotyczących spółdzielczości. Zgodnie z art. 96 § 2 pkt 3, inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych dotyczących spółdzielczości i mających dla niej istotne znaczenie, następować ma przy udziale przedstawicieli wszystkich branż spółdzielczych, których akt prawny może dotyczyć. Takie rozwiązanie ma zapobiec sytuacjom, które miały miejsce kilkakrotnie w niedawnej przeszłości, kiedy to w toku prac legislacyjnych nad przepisami dotyczącymi jednej tylko z branż spółdzielczych (najczęściej spółdzielczości mieszkaniowej) dokonywano zmiany ogólnych regulacji dotyczących wszystkich typów spółdzielni, a brak konsultacji z przedstawicielami pozostałych branż powodował, iż nie uwzględniano przy tym odmiennych potrzeb i uwarunkowań działalności innych branż spółdzielczych. W art. 97 wprowadzono także ustawowe wymagania kwalifikacyjne dotyczące członków Zgromadzenia Ogólnego Krajowej Rady Spółdzielczej, przy czym zachowano zasadę minimalizmu tych wymagań, tak aby nie ograniczać swobody wyboru przedstawicieli do tego organu samorządu spółdzielczego oraz wprowadzono zakaz należenia przez tych członków do partii politycznej, co zapewnić ma pełniejszą realizację Zasad Spółdzielczych.

W zakresie przepisów karnych, ponad zakres objęty przepisami obowiązującego dotychczas Prawa spółdzielczego, spenalizowano tylko jeden czyn, polegający na rażącym lub uporczywym naruszaniu praw członków spółdzielni (art. 102 pkt 5). Czyn ten popełnić może członek organu lub likwidator spółdzielni. Taka regulacja pozwala z jednej strony ustrzec się przed penalizacją drobnych naruszeń obowiązków spółdzielni wobec członka, z drugiej zaś strony pozwala objąć zakazem karnym ciężkie naruszenia szerokiego katalogu praw członkowskich, bez konieczności rozbudowywania przepisu poprzez tworzenie obszernej listy.

W projekcie wprowadzono regulacje normujące zasady tworzenia oraz funkcjonowania spółdzielni uczniowskich umożliwiając zarazem tym spółdzielniom występowanie w obrocie oraz realizowanie zasady demokratycznego kierownictwa spółdzielni poprzez system organów. Przewidziano również zmiany ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.

W przypadku ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych konieczność wprowadzenia zmian wywołana jest rozwojem spółdzielczości oszczędnościowo-kredytowej jaki dokonał się w okresie ponad 10 lat obowiązywania ustawy z 1995r. Natomiast w przypadku zmiany ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym jest ona spowodowana pominięciem specyfiki spółdzielni jako typu osoby prawnej przy tworzeniu ustawy, które powoduje, iż dane rejestrowane w przypadku spółdzielni nie odzwierciedlają w sposób prawidłowy jej sytuacji prawnej i ekonomicznej.

Jednocześnie pozostawiono w mocy przepisy obowiązującej ustawy – Prawo spółdzielcze dotyczące spółdzielni produkcji rolnej oraz przepisy dotyczące szczególnych zasad lustracji spółdzielni mieszkaniowych.

Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych została uchwalona w 1995 r. jako podstawa tworzenia się i rozwoju od podstaw młodego jeszcze wówczas, odrodzonego na początku lat 90-tych XX wieku, polskiego ruchu SKOK. Liczba kas wraz z oddziałami wynosiła wówczas 137, zrzeszały one 85.200 członków. Ustawa ta spełniła założoną rolę, stając się podstawą budowy systemu SKOK jako nowoczesnego systemu sprawnie działających instytucji finansowych, realizujących skuteczny program ochrony oszczędności (na który składają się przede wszystkim obowiązkowe ubezpieczenie zgromadzonych w kasach oszczędności oraz utworzony w centrali ruchu SKOK – Kasie Krajowej Fundusz Stabilizacyjny) i poddanych sprawnemu nadzorowi samorządowemu, wykonywanemu przez Kasę Krajową jako spółdzielnię osób prawnych zrzeszającą obligatoryjnie wszystkie SKOK- i (o sprawnym funkcjonowaniu takiego nadzoru świadczy fakt, że przez cały okres obowiązywania ustawy nie zanotowano ani jednego przypadku upadłości spółdzielczej kasy ani też praktycznie nie zdarzyło się aby członek kasy nie otrzymał zwrotu złożonego w SKOK depozytu).

Na etapie rodzenia się systemu SKOK uzasadnione było przyjęcie w ustawie szeregu ograniczeń zakresu ich działalności, odpowiednio do możliwości operacyjnych niewielkiego jeszcze systemu. Obecnie rozwój ruchu SKOK, którego obrazem może być zarówno liczba kas wraz z oddziałami, sięgającą w marcu 2007 r. 1.608, jak i przede wszystkim liczba członków kas – 1.577 tys. osób, możliwości tego systemu i jego stabilność uległy ogromnemu wzmocnieniu, co powoduje odpadnięcie uzasadnienia dla wielu spośród tych ograniczeń. Stopniowe ich usuwanie jest konieczne dla zapewnienia realizacji zasady ochrony konkurencji na rynku usług finansowych, a przede wszystkim dla ochrony interesów konsumentów takich usług, jakimi są członkowie spółdzielczych kas, a także tych członków kas, którzy są przedsiębiorcami. Jest to szczególnie uzasadnione ze względu na misję społeczną kas, jaką jest wspieranie rozwoju drobnej i średniej przedsiębiorczości. Członkowie tacy, korzystający z rachunku rozliczeniowego lub oszczędnościowego prowadzonego przez kasę i dostarczanego przez nią kredytu powinni mieć taką samą sytuację prawną jak osoby korzystające z tego rodzaju usług dostarczanych przez bank (w szczególności mali i średni przedsiębiorcy, korzystający z usług finansowych kas powinni mieć prawo do uzyskania od kasy, prowadzącej ich rachunek i udzielającej im kredytu, poręczenia, które jest dla nich warunkiem koniecznym udziału w przetargach, zwłaszcza obligatoryjnych przetargach na zamówienia publiczne). Dlatego też jednym z podstawowych celów nowelizacji staje się rozszerzenie katalogu usług świadczonych przez SKOK właśnie o poręczenia (nowelizacja ustawy o zamówieniach publicznych stworzyła spółdzielczym kasom możliwość udzielania poręczeń na potrzeby postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, jednak regulacja ta dotyczy wyłącznie tego typu postępowań, nie zaś wszystkich przetargów i innych form wyłaniania kontrahenta w obrocie powszechnym, po drugie uzyskanie spójności pomiędzy zapisami ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych i ustawy o zamówieniach publicznych wymaga właśnie wprowadzenia poręczeń do katalogu usług finansowych świadczonych przez spółdzielcze kasy, zawartego w art. 3 pierwszej z wymienionych ustaw). Uzasadnione staje się także otwarcie dostępu do niektórych usług kas dla podmiotów zbiorowych, zrzeszających osoby fizyczne, do których skierowana jest misja SKOK. Takie podmioty to przede wszystkim inne spółdzielnie, zwłaszcza socjalne i mieszkaniowe, organizacje pożytku publicznego, związki zawodowe; rachunki w SKOK mogłyby być także prowadzone dla takich podmiotów jak jednostki terytorialne kościołów i związków wyznaniowych, a także pracownicze kasy zapomogowo-pożyczkowe oraz w celu obsługi zakładowych funduszy świadczeń socjalnych prowadzonych przez pracodawców. Dla sprawnego działania systemu SKOK w zakresie rozliczeń pieniężnych niezwykle istotne jest także wprowadzenie możliwości świadczenia tego rodzaju usług przez każdą z kas na rzecz członka innej kasy, a także wprowadzenie możliwości dokonywania za pośrednictwem kas wpłat gotówki na rachunek wierzyciela również dla osób nie będących członkami kas. Taka regulacja jest warunkiem sprawności i efektywności rozliczeń pieniężnych, stanowi eliminację sztucznej i nieuzasadnionej obecnie bariery ograniczającej prawidłową konkurencję na rynku usług finansowych; eliminuje ona upośledzenie rachunku w SKOK w stosunku do rachunku bankowego.

Konieczne jest także usunięcie kolejnej bariery utrudniającej sprawną działalność SKOK, to jest braku możliwości wystawiania tytułu egzekucyjnego spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych na wzór bankowego tytułu egzekucyjnego, który staje się tytułem wykonawczym (uprawniającym do prowadzenia egzekucji za pośrednictwem organu egzekucyjnego, jakim jest komornik sądowy) po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności. Przyznanie kasom możliwości wystawiania takich tytułów egzekucyjnych będzie oznaczało istotne uproszczenie dochodzenia przez kasy wierzytelności o zapłatę wobec członków; należności tych obecnie kasy dochodzić muszą w drodze procesu sądowego, co istotnie przedłuża postępowanie i zwiększa jego koszty, które w konsekwencji obciążają członków – dłużników. Z wprowadzeniem tego rozwiązania będzie się wiązać także przyznanie księgom rachunkowym SKOK oraz wystawianym przez nie w odpowiednim trybie dokumentom waloru dokumentu urzędowego. Taki walor posiadają obecnie dokumenty wystawiane przez banki, co istotnie obniża m. in. koszty ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie kredytu bankowego.

W związku z rozwojem systemu SKOK konieczne staje się także podjęcie działań w sferze wzmocnienia wymagań stawianych członkom organów SKOK, jako podmiotów coraz bardziej profesjonalnych oraz wzmocnienie kompetencji nadzorczych Kasy Krajowej jak również poddanie systemu SKOK nadzorowi państwowemu.

Wzmocnienie nadzoru Kasy Krajowej polegać będzie przede wszystkim na usprawnieniu instrumentów reakcji Kasy Krajowej w razie stwierdzenia zagrożenia dla stabilności SKOK lub prowadzenia przez nią działalności niezgodnie z obowiązującymi przepisami prawa (regulacje dotyczące funkcjonowania zarządu komisarycznego i odwołania członka zarządu kasy, odpowiedzialnego za uchybienia). Przede wszystkim doprecyzowaniu ulegnie unormowanie dotyczące przygotowania, zatwierdzania i realizacji przez taką kasę programu naprawczego. Natomiast regulacje w zakresie nadzoru państwowego obejmować będą dostosowanie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych do założeń reformy nadzoru finansowego. Na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym został utworzony urząd zintegrowanego nadzoru nad tym segmentem rynku – Komisja Nadzoru Finansowego.

W myśl założeń projektu Komisja Nadzoru Finansowego będzie sprawowała nadzór nad kasami oraz Kasą Krajową pod względem zgodności ich działalności z przepisami prawa i zachowania stabilności finansowej kas oraz realizacji przez Kasę Krajową ustawowych zadań zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w kasach oszczędności ich członków oraz stabilności finansowej kas. Nadzór KNF nad kasami obejmuje w zasadzie wszystkie czynności, wymienione w przepisach ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, poszerzone o czynności wprowadzane przygotowaną nowelizacją oraz o czynności dotyczące nadzoru nad Kasą Krajową. Sama konstrukcja nadzoru nie odbiega od klasycznych rozwiązań przyjmowanych w tym zakresie, poza istotnym wyjątkiem, dotyczącym stosowania środków nadzorczych, którymi w tym przypadku są kary finansowe. Kary finansowe mogą być bowiem nakładane przez KNF tylko na Kasę Krajową, a nie na poszczególne kasy.
W ramach uprawnień nadzorczych KNF miałaby pełny dostęp do dokumentów i danych związanych z działalnością każdej kasy oraz możliwość żądania wszelkich informacji od członków władz, pracowników oraz innych osób związanych z kasą. KNF miałaby również wpływ na ustalanie wymogów kwalifikacyjnych, jakie musieliby spełniać członkowie zarządów oraz rad nadzorczych kas. Informowana byłaby przez biegłego rewidenta
przeprowadzającego badanie sprawozdania finansowego kasy o ujawnionych przez niego faktach wskazujących na naruszenie prawa lub interesów członków kasy albo uzasadniających wyrażenie negatywnej opinii o sprawozdaniu finansowym lub odmowę wyrażenia opinii. KNF musiałaby być niezwłocznie zawiadamiana przez zarząd kasy o powstaniu straty bilansowej bądź znacznego prawdopodobieństwa jej wystąpienia albo powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności kasy.

Przyjęte w projekcie rozwiązania nadzorcze zakładają, iż środki oddziaływania w ramach sprawowanego nadzoru KNF nad SKOK będą wykonywane za pośrednictwem Kasy Krajowej. Stwierdzenie przez KNF jakichkolwiek nieprawidłowości w działalności kasy będzie skutkowało koniecznością przeprowadzenia kontroli w tej kasie przez Kasę Krajową, w terminie wyznaczonym przez KNF. O stwierdzonych nieprawidłowościach w poszczególnych kasach KNF powiadamiałaby Kasę Krajową, wyznaczając jej zarazem termin przeprowadzenia kontroli w kasie oraz podjęcia działań zmierzających do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości. Po przeprowadzeniu kontroli w kasie w wyniku nieprawidłowości wskazanych w powiadomieniu przez KNF, Kasa Krajowa mogłaby podjąć odpowiednie działania nadzorcze albo zgłosić KNF umotywowane zastrzeżenia. W przypadku nieuwzględnienia zastrzeżeń, KNF mogłaby:

1) nakazać w drodze decyzji administracyjnej podjęcie przez Kasę Krajową określonej czynności nadzorczej wobec kasy,

2) nałożyć na Kasę Krajową karę finansową do wysokości 100 000 zł, w przypadku nie podjęcia przez Kasę Krajową stosownych działań nadzorczych, określonych uprzednio w decyzji administracyjnej.

W proponowanych w projekcie rozwiązaniach dotyczących nadzoru państwowego nad SKOK starano się uwzględnić specyfikę spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych jako spółdzielni, które z definicji są samorządnymi i niezależnymi zrzeszeniami, ustawowo podlegającymi już nadzorowi sprawowanemu przez Krajową Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo-Kredytową. Nadzór KNF ma uzupełniać dotychczas funkcjonujący, sprawdzony w praktyce mechanizm nadzoru sprawowanego przez Kasę Krajową nad wszystkimi spółdzielczymi kasami. Nadzór sprawowany przez Kasę Krajową wypełnia zadania nałożone na niego przez ustawodawcę, co zostało potwierdzone w dotychczasowej praktyce systemu SKOK (jak wskazano wcześniej nie zanotowano ani przypadku upadłości kasy, ani przypadku, w którym członek nie otrzymałby zwrotu złożonych w kasie środków pieniężnych). Stąd też uzasadnione zarówno z ekonomicznego, jak i prakseologicznego punktu widzenia jest jego zachowanie z jednoczesnym nadbudowaniem nad nim kolejnego piętra w postaci nadzoru wydzielonej komórki departamentu Komisji Nadzoru Finansowego. Takie rozwiązanie nie będzie pociągało nadmiernych obciążeń dla budżetu Państwa, a jednocześnie będzie stanowiło realizację zasady zachowania równowagi pomiędzy ciężarem nadzoru dla poddanego mu podmiotu i ryzykiem, przed którym zabezpieczać ma nadzór. Ponadto przyjęte rozwiązanie wpisuje się w ustawową zasadę, iż to Kasa Krajowa reprezentuje interesy kas przed organami władzy publicznej. Jednocześnie zostanie zachowany dotychczasowy system gwarantowania depozytów w spółdzielczych kasach (obowiązkowe ubezpieczenie + Fundusz Stabilizacyjny Kasy Krajowej), który gwarantuje członkom spółdzielczych kas zwrot złożonych w kasach oszczędności na poziomie wyższym nawet niż publiczny system gwarantowania depozytów, funkcjonujący w systemie bankowym, to jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Rozwiązanie to jest w pełni zgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem Unii Europejskiej, które wymaga by taki system gwarantowania depozytów zapewniał zwrot oszczędności w zakresie nie niższym niż system publiczny. Takie rozwiązania przyczynią się niewątpliwie do dalszego rozwoju systemu SKOK, tworząc płaszczyznę pełniejszej realizacji interesów ich członków i wzmacniając realizację zasady swobody konkurencji na rynku usług finansowych.

Projektodawca zdecydował się na powrót do klasycznej w polskim systemie prawnym konstrukcji, która przyjmuje istnienie tzw. konstytucji spółdzielczej, to jest ustawy ustrojowej, normującej ogólne, podstawowe zasady właściwe dla wszystkich typów spółdzielni i która w swym założeniu powinna być wolna od częstych ingerencji legislacyjnych (z takimi ingerencjami na gruncie Prawa spółdzielczego z 1982 r. mieliśmy do czynienia bardzo często, wielokrotnie dla realizacji doraźnych potrzeb, występujących tylko w zakresie poszczególnych rodzajów spółdzielni). Takie rozwiązanie stanowi powrót do klasycznego modelu regulacji przyjętego w pierwszej ustawie spółdzielczej niepodległej Polski, to jest w ustawie o spółdzielniach z dnia 29 października 1920r. (Dz. U. Nr 111, poz. 733 ze zm.), która okazała się niezwykle trwała i obowiązywała aż do wejścia w życie ustawy o spółdzielniach i ich związkach z 1961r. Ustawa z 1920 r. stała się w okresie II Rzeczypospolitej motorem rozwoju spółdzielczej formy gospodarowania, wcielającej w życie międzynarodowe zasady spółdzielcze. Za wyborem takiego modelu regulacji przemawia także istniejący i rozwijający się stan prawny, zaistniały po 1989 r., w którym to wiele spośród istniejących rodzajów spółdzielni zostało uregulowanych w odrębnych ustawach (w szczególności dotyczy to spółdzielni mieszkaniowych, banków spółdzielczych, spółdzielczych kas oszczędnościowo – kredytowych, spółdzielni socjalnych oraz spółdzielni europejskiej).

Odczuwana jest także potrzeba stworzenia bardziej nowoczesnej regulacji prawnej dla spółdzielni działających w zakresie rolnictwa (w tym w szczególności postulat uregulowania rolniczych spółdzielni handlowych) oraz dla spółdzielni pracy. Dlatego też w projekcie przyjęto rozwiązanie przejściowe, utrzymujące – do czasu wejścia w życie odrębnych ustaw regulujących działanie także tych rodzajów spółdzielni – stanowiące dotychczasową podstawę ich funkcjonowania przepisy Prawa spółdzielczego z 1982r. Zapewni to harmonijne, stopniowe zastępowanie tych przepisów przez nowo tworzone docelowe regulacje, służące rozwojowi tych rodzajów spółdzielni. Jednocześnie rozwiązanie takie zapewni trwałość regulacji odnoszącej się do wszystkich typów spółdzielni, pozwalając jednocześnie uniknąć tworzenia tymczasowej, niedoskonałej regulacji, nie realizującej w pełni oczekiwań i potrzeb spółdzielców należących lub pragnących należeć do tych rodzajów spółdzielni.

Przepisy o szkolnych spółdzielniach uczniowskich po raz pierwszy na poziomie ustawowym regulują organizację i działalność typu spółdzielni, który nie jest nowym zjawiskiem w polskiej spółdzielczości. Historia spółdzielni uczniowskich liczy bowiem ponad 100 lat (pierwsza spółdzielnia uczniowska została założona w Pszczelinie w 1900r.). Obecnie spółdzielnie uczniowskie działają przy szkołach, jako organizacje kierujące się wzorem statutu opracowanym przez Krajową Radę Spółdzielczą. Jednakże aby spółdzielnie takie mogły występować w obrocie, zawierać umowy niezbędne dla ich działalności (np. posiadać rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej) oraz realizować zasadę demokratycznego kierownictwa spółdzielni poprzez system organów potrzebna jest regulacja ustawowa. Specyfikę tego typu spółdzielni wyznacza okoliczność, że w większości przypadków członkowie spółdzielni uczniowskich nie ukończyli 18 roku życia i nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych. Założeniem projektu jest więc uwzględnienie tych uwarunkowań. Członkami spółdzielni uczniowskiej mogą być uczniowie szkoły, w której spółdzielnia została założona, bez względu na to, czy mają zdolność do czynności prawnych, z tym że w stosunkach ze spółdzielnią członkom mającym pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych przysługują wszystkie prawa i obowiązki członków przewidziane w ustawie i statucie, zaś członkom niemającym zdolności do czynności prawnych przysługują prawa i obowiązki członków spółdzielni określone w ustawie i w statucie; nie przysługuje im bierne prawo wyborcze do organów wybieralnych spółdzielni. Ci pierwsi składają oświadczenia woli wobec spółdzielni w sprawach majątkowych samodzielnie, a drudzy za zgodą przedstawiciela ustawowego. Dyrektor szkoły wyznacza spośród nauczycieli opiekuna spółdzielni uczniowskiej, który sprawuje nad nią nadzór.

Spółdzielnia uczniowska jest według założeń projektu ułomną osobą prawną, jest też organizacją pożytku publicznego. Celem spółdzielni uczniowskich jest popularyzowanie w środowiskach młodzieżowych idei i wiedzy o spółdzielczości, kształtowanie umiejętności życia i działania w zbiorowości społecznej, rozwijanie u uczniów cech zaradności i przedsiębiorczości oraz przygotowywanie ich do życia obywatelskiego w warunkach demokracji.

Skutki prawne, społeczne i gospodarcze projektowanej regulacji
Projektowana ustawa ma duże znaczenie dla spółdzielni oraz ich członków. Po pierwsze przyczyni się ona do większej zgodności działalności spółdzielni z normami obowiązującego prawa, której brak spowodowany niedostosowaniem regulacji prawnej do zmienionych warunków społeczno-gospodarczych był przyczyną utraty zaufania do tej formy gospodarowania oraz przyczyną licznych sporów pomiędzy spółdzielniami i ich członkami. Negatywny stosunek do spółdzielczych form współdziałania wynikał także z negatywnych doświadczeń okresu realnego socjalizmu, kiedy to niemal „upaństwowiono” spółdzielczość. Projekt łączy zastosowanie aktualizowanych przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy klasycznych zasad spółdzielczych z wymaganiami gospodarki rynkowej.
Nowelizacja obejmująca ustawę o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych tworzy dla tego rodzaju spółdzielni podstawę prawną ich działalności, uwzględniającą aktualny stopień rozwoju systemu SKOK i zakres jego działalności. Projektowana nowelizacja utrzymanych w mocy przepisów Prawa spółdzielczego polegająca na wprowadzeniu przepisów normujących organizację i działalność szkolnych spółdzielni uczniowskich przyczyni się do krzewienia przedsiębiorczości i gospodarczego współdziałania w środowiskach uczniowskich, co winno mieć w dłuższym okresie czasu pozytywny wpływ na rozwój kultury ekonomicznej społeczeństwa i lepsze przygotowanie młodzieży do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej.

(frag. uzasadnienia projektu)

Źródło: www.prezydent.pl

Skomentuj ten artykuł na forum