Wiadomości

Podmioty uprawnione do udziału w licytacji, majatek wspólny małżonków a rzeczy nabyte w toku licytacji

Opublikowany: wrz 4, 07:20

1. Czy przepis art. 976 § 1 k.p.c. zawierający wyliczenie podmiotów, których udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony – m. in. dziecka dłużnika – dopuszcza rozszerzenie kręgu tych podmiotów na małżonka dziecka dłużnika (zięcia), jeżeli nabywana w drodze licytacji publicznej nieruchomość wejdzie w skład majątku wspólnego licytanta będącego zięciem dłużnika i dziecka dłużnika ?

2. W przypadku przyjęcia, że udział w licytacji publicznej nieruchomości zięcia dłużnika nie jest wyłączony w świetle przepisu art. 976 § 1 k.p.c. to, czy do skutecznego nabycia własności nieruchomości zbywanej w trybie postępowania egzekucyjnego, która to nieruchomość wejdzie w skład majątku wspólnego konieczna jest zgoda małżonka osoby uczestniczącej w przetargu – w rozumieniu przepisu art. 37 § 1 pkt 1 k.r.o. ? Jeżeli tak, kiedy i w jakiej formie zgoda ta powinna być wyrażona ?”

Ad 1. Przepis art. 976 § 1 k.p.c. określa wyczerpująco podmioty, których udział w licytacji nieruchomości dłużnika jest wyłączony.
Ad 2. Do nabycia własności nieruchomości w toku egzekucji sądowej przepis art. 37 k.r.o. nie ma zastosowania.

Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego zostało wydane w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia Tomasza M na postanowienie

Sądu Rejonowego z 28 lutego 2006 r. odmawiającego przybicia nieruchomości rolnej, będącej przedmiotem licytacji w postępowaniu egzekucyjnym toczącym się przeciw dłużnikom Janowi Z oraz Janinie Z. Licytację tę wygrał skarżący jako jedyny licytant uczestniczący w przetargu. Sąd Rejonowy uzasadniając postanowienie wskazał, że źródłem wątpliwości jest brzmienie art. 976 § 1 k.p.c. nie dopuszczającego do przetargu m. in dzieci dłużnika. Względy celowościowe tego zakazu sprzeciwiają się udziałowi w przetargu małżonka dziecka dłużnika pozostającego we wspólności ustawowej małżeńskiej. Natomiast nie można w przekonaniu Sądu Rejonowego wyłączyć tego małżonka z udziału w przetargu, ponieważ w takim wypadku nie miałby on możliwości zaskarżenia odmowy. Dlatego w fazie przybicia należało stosować odpowiednią sankcję zakazu rozszerzonego nie tylko na dziecko dłużnika ale także na jego małżonka. Zdaniem Sądu Okręgowego nie można wyłączyć wykładni rozszerzającej art. 976 § 1 k.p.c., gdyż nabycie nieruchomości przez małżonka dziecka dłużnika – ze względu na ustrój wspólności majątkowej – prowadzi do następstw identycznych z nabyciem przez samo dziecko, natomiast zapatrywanie przeciwne – dopuszczające zięcia dłużnika do udziału w przetargu wywołuje następną wątpliwość odnośnie do stosowania w takim wypadku art. 37 ust. 1 kro, ponieważ udział w przetargu łączy się z składaniem oferty nabycia nieruchomości, a do takiej czynności wymagana jest zgoda małżonka, przy czym wyłaniają się dalsze wątpliwości dotyczące formy i terminu jej wyrażenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Zasadą służącą uzyskaniu najwyższej w danych okolicznościach ceny jest jawność i wolny udział w przetargu dokonywanym w toku licytacji (art. 972 k.p.c.). Wyjątek od tej zasady wprowadza art. 976 § 1 k.p.c., przede wszystkim dla ochrony interesu wierzyciela a także skuteczności, powagi i rzetelności postępowania egzekucyjnego.

Usprawiedliwione są wątpliwości Sądu Okręgowego, czy dopuszczenie do przetargu małżonka osoby najbliższej dłużnika pozwala nadal realizować ochronę wierzyciela; trudno bowiem odrzucić przypuszczenie, że nieruchomość spieniężona w toku egzekucji pozwala osiągnąć niższą cenę netto. Kierując się tym kryterium nie sposób jednak wskazać granicy, która wykluczałaby zmowę między dłużnikiem a licytantem. Wybór jej należy do ustawodawcy, który w tym zakresie okazuje wyjątkową stabilność (por. art. 702 § 2 d. k.p.c. – tekst jednolity Dz.U.1932 r., nr 112, poz.934). Obecnie obowiązujący przepis art. 976 § 1 k.p.c. powtarza sformułowania ustaw obowiązujących w pierwszej połowie ubiegłego wieku i nie ma wątpliwości, że wyjątki od wolnego udziału w przetargu zostały wskazane enumeratywnie, wobec czego wykładnia językowa pozwala ustalać treść normy w sposób pewny, a nie zachodzi wypadek nieracjonalnego bądź absurdalnego skutku takiej interpretacji, usprawiedliwiający obarczone większą dowolnością metody wykładni. Brak również danych potwierdzających obawę, iż dłużnicy dysponujący gotówką, w taki skomplikowany i kosztowny sposób zechcą zaspokajać swoich wierzycieli.

Dodać można, że zagadnienie związane ze stosowaniem kryterium pokrewieństwa lub powinowactwa występowało np. w sprawach dotyczących nabycia nieruchomości przez cudzoziemców zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, (tekst jednolity Dz.U.2004 r., nr 167, poz.1758 ze zm.). Rozstrzygając skutki nabycia przez niebędącego cudzoziemcem małżonka osoby wymagającej zezwolenia, Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 24 września 1970 r. III CZP 55/70 (RPES 1971, z. 2, s. 296) i z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 70/85 (OSNC 1986/12/207) wyjaśnił, że nabycie w takich warunkach nieruchomości rodzi skutki prawne z art. 32 § 1 k.r.o. i pozwala na ujawnienie tego prawa w księdze wieczystej jako nabytego w ramach ustawowej wspólności majątkowej małżonków. Oznacza to, że nabycie mienia przez pozostającą w związku małżeńskim osobę nieobjęta zakazem (ograniczeniem) nie pozbawia jej małżonka uprawnień wynikających z prawa rodzinnego, a tym samym nie stanowi obejścia ustawy. Uzasadnia to treść punktu 1. uchwały.

Drugie z przedstawionych zagadnień dotyczy zgody przewidzianej w art. 37 § 1 pkt k.r.o. w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks rodzinny i opiekuńczy /.../.

W piśmiennictwie podnosi się, że ustawodawca nowelizując kodeks rodzinny i opiekuńczy uznał za celowe ustalenie katalogu czynności prawnych , co do których osoba pozostająca w ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej winna uzyskać zgodę drugiego małżonka. Brak zgody w przypadku czynności jednostronnej powoduje jej nieważność bezwzględną (art. 37 § 4 kro), a w przypadku umowy, ważność jej pozostaje w zawieszeniu (art. 37 § 2 i 3 kro). W przepisie wskazanym przez Sąd Okręgowy konsekwentnie używa się pojęcia czynności prawnej, jako zdarzenia prawnego z zakresu stosunków cywilnoprawnych opartego na oświadczeniu woli – w postaci umowy lub czynności jednostronnej. Sąd Okręgowy dostrzegał tę prawidłowość wskazuje wszakże na postąpienia w przetargu oceniane jako oferty. Nie można zaprzeczyć wspólnych cech postąpienia licytanta i oferty, bardziej istotne są jednak różnice. Udział w licytacji nieruchomości jest działaniem prawnym zmierzającym do nabycia nieruchomości, jednak skutek, tj. przeniesienia własności nie następuje w wyniku czynności prawnej lecz aktu jurysdykcyjnego – przysądzenia własności, którego podstawą jest uzyskanie przybicia. Konieczność uprawomocnienia się postanowienia o przybiciu oraz wykonania warunków licytacyjnych odrywa skutek (przeniesienie własności) od przetargu, który ponadto ma swoją specyfikę polegającą na tym, że postąpienia nie są składane właścicielowi nieruchomości lecz dokonywane w ramach postępowania publicznoprawnego przed organem egzekucyjnym, nadzorowanym przez sędziego. Złożenie „oferty” – postąpienia nie wywiera zatem skutku w zakresie przejścia własności, skoro wymaga aktu przybicia i może być uchylone przez kolejne postąpienie innej osoby.

Również skutki przejścia własności nieruchomości są określone odrębnie w ustawie (art. 999 – 1003 k.p.c.), a istnienie tej regulacji wyraźnie przemawia na rzecz odmienności i autonomiczności przysądzenia własności – w stosunku do nabycia jej w drodze czynności prawnej. Motywy zachowania omawianej odrębności są również zrozumiałe w świetle celu postępowania egzekucyjnego ukierunkowanego na zaspokojenie wierzyciela. Wprowadzenie ograniczeń wynikających z prawa rodzinnego powodowałoby niepewność statusu wierzyciela zwłaszcza po podziale sumy uzyskanej z egzekucji, statusu nabywcy oraz innych osób uczestniczących w podziale. Konieczność ochrony tej wartości przez państwo usprawiedliwia zmniejszenie ochrony stabilności majątkowej w stosunkach wewnętrznych między małżonkami, z których jeden bierze udział w licytacji egzekucyjnej. Prowadzi to do konkluzji zawartej w punkcie 2. uchwały.

Uchwała z dnia 22 marca 2007 r. (sygn. akt III CZP 13/07).

Źródło: www.sn.gov.pl

Skomentuj ten artykuł na forum