Wiadomości

Likwidacja przedsiębiorstwa państwowego

Opublikowany: lis 28, 08:29

„Czy likwidacja przedsiębiorstwa państwowego, o którym mowa w art. 18a ustęp 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jednolity Dz.U. z 2002 r. Nr 112 poz. 981 z późn. zm.) może polegać na sprzedaży prowadzonego przez to przedsiębiorstwo państwowe przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., czy też uprawnienie do zbycia przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. należy do wyłącznych uprawnień jego właściciela, a przedsiębiorstwo państwowe w toku jego likwidacji może dysponować jedynie poszczególnymi składnikami materialnymi i niematerialnymi, o których mowa w art. 551 k.c. ?”

Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo DK „Investment” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie o stwierdzenie obowiązku pozwanej Fabryki Aparatury Mleczarskiej „Spomasz” w likwidacji z siedzibą w Warszawie do złożenia oświadczenia o sprzedaży na rzecz powoda przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Fabryka Aparatury Mleczarskiej „Spomasz” w likwidacji, będącego przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 551 k.c., za cenę 9.000.0000 zł. Sąd Okręgowy ustalił, iż pozwana Fabryka Aparatury Mleczarskiej „Spomasz” jest przedsiębiorstwem państwowym, postawionym w stan likwidacji zarządzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 27 kwietnia 2001 r. Likwidator pozwanego przedsiębiorstwa państwowego ogłosił w dniu 18 lipca 2006 r. w „Gazecie Wyborczej” o przetargu ofertowym na sprzedaż przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., prowadzonego przez przedsiębiorstwo państwowe Fabrykę Aparatury Mleczarskiej „Spomasz” w likwidacji. W odpowiedzi na to ogłoszenie ofertę zakupu przedsiębiorstwa złożył powód DK Investment Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Warszawie. Dnia 25 września 2006 r. likwidator Fabryki Aparatury Mleczarskiej „Spomasz” w likwidacji poinformował powoda, iż przetarg będzie kontynuowany w formie dalszych negocjacji z oferentami. Pismem z dnia 11 października 2006 r. likwidator pozwanego przedsiębiorstwa poinformował powoda, iż przetarg został rozstrzygnięty i wybrana została oferta powoda, a wpłacone przez powoda wadium zostanie zaliczone na poczet ceny. Powód został wezwany o niezwłoczne podjęcie rozmów w celu ustalenia terminu zawarcia umowy przyrzeczenia sprzedaży przedsiębiorstwa. Pismem z dnia 19 października 2006 r. likwidator pozwanego poinformował powoda, iż w związku z pojawieniem się nowych okoliczności w kwestii minimalnej kwoty niezbędnej do całkowitego zaspokojenia wierzycieli, która to kwota jest znacznie wyższa niż zaoferowana przez powoda cena, decyzja o wyborze oferty powoda zostaje anulowana. Dnia 4 grudnia 2006 r. pozwany podtrzymał swoje stanowisko o unieważnieniu przetargu wobec braku możliwości zmiany zaoferowanej przez powoda ceny. Dnia 12 grudnia 2006 r. w „Gazecie Wyborczej” ukazało się ogłoszenie o zaproszeniu do rokowań w sprawie sprzedaży składników majątku wchodzących w skład likwidowanego przedsiębiorstwa, z wyłączeniem środków pieniężnych. Dnia 27 grudnia 2006 r. powód złożył pisemną odpowiedź na zaproszenie do rokowań, oferując cenę 9.000.000 zł. Pozwany pismem z dnia 26 stycznia 2007 r. poinformował powoda o unieważnieniu rokowań mających doprowadzić do sprzedaży majątku likwidowanego przedsiębiorstwa, wobec zakazu zbywania oraz dokonywania innych czynności rozporządzających, orzeczonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie w ramach zabezpieczenia powództwa wytoczonego przez powoda w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy uznał powództwo wytoczone przez powoda za niezasadne. Wskazał, że art. 64 k.c. nie jest samoistną podstawą do kreowania obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli. W ocenie Sądu Okręgowego, powód wywiódł swe roszczenie z czynności prawnej, tj. oświadczenia złożonego przez stronę pozwaną w toku postępowania przetargowego o wyborze oferty powoda, co w ocenie powoda doprowadziło do powstania między stronami stosunku prawnego, obligującego stronę pozwaną do zawarcia umowy. Sąd Okręgowy uznał, iż art. 18a ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 ze zm.; dalej: u.p.p.) wyklucza dopuszczalność zawarcia przez przedsiębiorstwo państwowe umowy, której przedmiotem byłoby zbycie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, bowiem sprzedać przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym może tylko działający za Skarb Państwa organ założycielski. Według Sądu Okręgowego, przetarg ogłoszony w dniu 18 lipca 2006 r. nie mógł doprowadzić do zawarcia ważnej umowy pomiędzy stronami, nie było bowiem dopuszczalne zawarcie umowy sprzedaży likwidowanego przedsiębiorstwa państwowego, będącego przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 551 k.c. przez likwidatora, a gdyby umowa sprzedaży zostałaby zawarta, wówczas należałoby ją uznać za nieważną.

Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zarzucając naruszenie art. 18a oraz art. 46a ust. 3 i art. 46b u.p.p.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Apelacyjny w Warszawie powziął wątpliwość wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Artykuł 18a u.p.p. został wprowadzony przez ustawę z dnia 19 lipca 1991 r. o zmianie ustaw o przedsiębiorstwach państwowych oraz o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 75, poz. 329). Według ust. 1, likwidacja przedsiębiorstwa państwowego polegała na zadysponowaniu jego składnikami materialnymi i niematerialnymi, o których mowa w art. 551 k.c., i wykreśleniu przedsiębiorstwa państwowego z rejestru, po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Ustępy 2 i 3 dotyczyły sprzedaży przedsiębiorstwa w całości na podstawie art. 37 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 ze zm.), która mogła nastąpić bez przeprowadzenia likwidacji przedsiębiorstwa państwowego w rozumieniu ust. 1. Z przepisów tych jednoznacznie wynikało, iż zbycie całości przedsiębiorstwa mogło nastąpić jedynie przez organ założycielski, poza postępowaniem likwidacyjnym, lecz w procedurze prywatyzacyjnej, wedle zasad określonych w nieobowiązującym już art. 37 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Nowelizacja art. 18a u.p.p., dokonana na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z reformą funkcjonowania gospodarki i administracji publicznej oraz o zmianie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 156, poz. 775), sprowadzała się do skreślenia ust. 2 i 3. W ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. Nr 118, poz. 561 ze zm.; jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) uregulowano bowiem prywatyzację bezpośrednią, polegającą, zgodnie z art. 39, m. in. na zbyciu przedsiębiorstwa w całości, wobec czego regulacje zamieszczone dotychczas w art. 18a ust. 2 i 3 u.p.p. stały się zbędne.

Kolejna nowelizacja art. 18a u.p.p., wprowadzona przez ustawę z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769 ze zm.), oznaczała jedynie zastąpienie w ust. 1 wyrazu „rejestru” wyrazami „Krajowego Rejestru Sądowego”.
Wykładnia gramatyczna art. 18a ust. 1 u.p.p., wsparta wykładnią historyczną, prowadzi zatem do jednoznacznego wniosku, że przepis ten odnosi się wyłącznie do zbycia poszczególnych składników materialnych i niematerialnych przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, zbycie zaś całego przedsiębiorstwa zostało zastrzeżone do tzw. prywatyzacji bezpośredniej.

Powstaje jednak pytanie, czy suma składników materialnych i niematerialnych przedsiębiorstwa nie jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 551 k.c. W razie udzielenia odpowiedzi twierdzącej na to pytanie możliwość zbycia nawet całego przedsiębiorstwa w postępowaniu likwidacyjnym nie budziłaby wątpliwości również na tle przedstawionej wykładni art. 18a ust. 1 u.p.p.

W piśmiennictwie od dawna podejmowano próby wyjaśnienia istoty (natury) prawnej przedsiębiorstwa. Zgodnie z pierwszą teorią, przedsiębiorstwo jest określane jako rzecz sui generis, niebędący rzeczą przedmiot sui generis, zbiór rzeczy albo rzecz zbiorowa (universitas rerum) oraz zbiór praw. Wspólne dla tych koncepcji jest traktowanie przedsiębiorstwa jako przedmiotu prawa podmiotowego na przedsiębiorstwie, który stanowi określoną masę majątkową, wyodrębniony majątek czy też zespół składników materialnych i niematerialnych. Według przeciwstawnej teorii, przedsiębiorstwem jest jednorodne dobro o charakterze niematerialnym, gdzie elementy majątkowe (materialne i niematerialne) przedsiębiorstwa są jedynie nośnikami przedsiębiorstwa, przy czym przedsiębiorstwo, jako dobro niematerialne, jest przedmiotem prawa podmiotowego na przedsiębiorstwie. Obydwie teorie różni zatem majątkowa (materialna) bądź niematerialna natura przedsiębiorstwa.
We współczesnej literaturze przeważa stanowisko, w myśl którego przedsiębiorstwo jest niematerialnym dobrem sui generis, które jest przedmiotem prawa podmiotowego na przedsiębiorstwie o charakterze bezwzględnym. Należy zgodzić się z tym zapatrywaniem. Wykładnia gramatyczna art. 551 k.c. prowadzi do wniosku, że przedsiębiorstwo nie jest tylko zbiorem składników materialnych i niematerialnych. Jest to wprawdzie zespół takich składników, ale zorganizowany i przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Pozwala to w sposób jednoznaczny odróżnić zespół składników materialnych i niematerialnych od przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c.
Wychodząc z założenia, że czym innym jest zespół składników materialnych i niematerialnych przedsiębiorstwa, a czym innym samo przedsiębiorstwo, należy stwierdzić, iż również wykładnia art. 551 k.c. prowadzi do jednoznacznego wniosku, zgodnie z którym art. 18a u.p.p. nie daje przedsiębiorstwu państwowemu kompetencji do zbycia całego przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Nawet gdyby w postępowaniu likwidacyjnym zbyto wszystkie składniki materialne i niematerialne przedsiębiorstwa, nie można mówić o zbyciu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c.

Także wykładnia systemowa jednoznacznie wskazuje na niedopuszczalność zbycia całego przedsiębiorstwa na podstawie art. 18a ust. 1 u.p.p. przez przedsiębiorstwo państwowe. Przemawia za tym porównanie tego przepisu z odpowiednimi przepisami ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, która zawiera podstawowe reguły zbywania zarówno mienia przedsiębiorstw państwowych, jak i samych takich przedsiębiorstw. Z tego też względu ustawa ta stanowi lex specialis wobec innych unormowań dotyczących zbywania składników czy całych przedsiębiorstw, w szczególności zaś w stosunku do art. 18a ust. 1 u.p.p.
Zgodnie z art. 441 k.c., mienie państwowe przysługuje Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym, w szczególności przedsiębiorstwom państwowym. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem tych osób określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój. W stosunku do przedsiębiorstw państwowych są to przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Według art. 46 ust. 1 u.p.p., organ założycielski wyposaża przedsiębiorstwo w środki niezbędne do prowadzenia działalności określonej w akcie prawnym o jego utworzeniu. Przedsiębiorstwo występuje w obrocie we własnym imieniu i na własny rachunek (art. 47 u.p.p.). Chociaż mienie powierzone przedsiębiorstwu państwowemu w sensie prawnym należy do tego przedsiębiorstwa, w znaczeniu ekonomicznym należy nadal do Skarbu Państwa. Dlatego też, zgodnie z art. 46a ust. 1 u.p.p., przedsiębiorstwo państwowe zgłasza organowi założycielskiemu zamiar dokonania czynności prawnej, mającej za przedmiot mienie przedsiębiorstwa. Organ założycielski nie musi wyrazić zgody na takie zbycie, jednakże wtedy organom przedsiębiorstwa przysługuje sprzeciw (art. 63 w związku z art. 46a ust. 2 u.p.p.). Według art. 46b u.p.p., nieważne są w rozważanej sytuacji czynności prawne dokonane bez zgody organu założycielskiego.

Organ założycielski nie może natomiast pozbawić przedsiębiorstwa państwowego składników wydzielonego mu lub nabytego przez nie mienia, z wyjątkiem łączenia i podziału przedsiębiorstwa państwowego (art. 48 w związku z art. 18 ust. 1 u.p.p.). Ratio legis tego unormowania jest oczywista. Przyznanie przedsiębiorstwu państwowemu statusu pełnoprawnego właściciela mienia państwowego oznacza, że wyłączona jest w zasadzie możliwość pozbawienia przedsiębiorstwa składników tego mienia. Powstaje jednak pytanie, kto jest władny rozporządzać tymi składnikami w czasie likwidacji przedsiębiorstwa. Dopóki istnieje przedsiębiorstwo, do którego należą składniki materialne i niematerialne, dopóty do niego należy dysponowanie tymi składnikami. Uprawnienia w tym zakresie w zasadzie nie przysługują właścicielowi przedsiębiorstwa, który może zadysponować całym przedsiębiorstwem, ale poszczególnymi składnikami dopiero po likwidacji przedsiębiorstwa. Inne stanowisko, według którego właściciel przedsiębiorstwa jako całości miałby prawo dysponowania poszczególnymi jego składnikami, kłóciłoby się z istotą uprawnień przysługujących przedsiębiorstwu jako osobie prawnej.

W konkluzji należy stwierdzić, że w czasie likwidacji przedsiębiorstwo państwowe, do czasu ustania jego bytu prawnego wskutek wykreślenia go z Krajowego Rejestru Sądowego, może dysponować poszczególnymi składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. Tym samym wyłączona jest w tej kwestii kompetencja organu założycielskiego. Jednakże tylko organ założycielski może decydować o zbyciu całego przedsiębiorstwa, zarówno przed, jak i w trakcie likwidacji przedsiębiorstwa, zgodnie ze szczególnymi przepisami ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji, które w wypadku prywatyzacji bezpośredniej oznaczają sukcesję generalną nabywcy (art. 40 i 47 tej ustawy). Za tym stanowiskiem jednoznacznie, jak już wyjaśniono, przemawia sformułowanie art. 18a ust. 1 u.p.p., według którego w procesie likwidacji przedsiębiorstwo państwowe może dysponować jedynie składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c., czego nie można utożsamiać z całym przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym.

Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.

Uchwała z dnia 17 września 2008 r. (sygn. akt III CZP 78/08).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum