Wiadomości

Forma przystąpienia wspólnika do spółki cywilnej w której wspólnikom przysługuje współwłasnosć nieruchomości

Opublikowany: wrz 11, 07:55

Czy jest ważna umowa, zawarta – bez zachowania formy aktu notarialnego – przez wspólników spółki cywilnej z osobą trzecią o przystąpieniu tej osoby do spółki cywilnej, jeżeli współwłasność łączna dotychczasowych wspólników obejmuje nieruchomość ?
w przypadku zaś odpowiedzi pozytywnej na pierwsze pytanie: – czy na skutek takiej umowy osoba przystępująca do spółki cywilnej nabywa prawo do całego dotychczasowego majątku wspólnego wspólników, w tym również w odniesieniu do nieruchomości, czy też tylko do części majątku z wyłączeniem współwłasności łącznej nieruchomości ?”

Przystąpienie nowego wspólnika do spółki cywilnej, w której wspólnikom przysługuje współwłasność łączna nieruchomości wymaga zachowania formy szczególnej obowiązującej przy przeniesieniu własności nieruchomości.

Sąd Okręgowy w Koszalinie, rozpoznając apelacje wnioskodawcy – Mirosława C i uczestników postępowania Józefa Da oraz Agnieszki D od postanowienia Sądu Rejonowego w Koszalinie z dnia 7 kwietnia 2006 r. znoszącego współwłasność nieruchomości w postaci budynku usługowo – mieszkalnego wraz z prawem użytkowania wieczystego, położonego w B przy ul. G 54, powziął istotne wątpliwości i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji swojego postanowienia z dnia 11 grudnia 2006 r. Zagadnienie to powstało na tle następującego stanu faktycznego.

Wnioskodawca Mirosław C i uczestnik Józef D w dniu 3 czerwca 1996 r. zawarli umowę spółki cywilnej, której przedmiotem było prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie handlu hurtowego i detalicznego. Na działce gruntu nr 288, położonej w B oddanej im w użytkowanie wieczyste wspólnicy wybudowali budynek usługowo – mieszkalny, a w dniu 9 grudnia 1997 r. podpisali umowę ustanowienia odrębnej własności lokali mieszczących się w tym budynku – lokalu użytkowego (na parterze budynku), lokalu mieszkalnego nr 1 i lokalu mieszkalnego nr 2 (znajdujących się na piętrze). Na mocy powołanej umowy wyodrębniony lokal użytkowy stanowić miał współwłasność łączną Józefa D i Mirosława C jako wspólników spółki cywilnej „Hurtownia Farb i Lakierów M – B” w B.
W dniu 17 stycznia 2003 r. do spółki przystąpiła Agnieszka D, następnie wspólnicy podpisali aneks do umowy spółki, w którym uzgodniono, iż w nowej konfiguracji osobowej, wspólnicy uczestniczą w zyskach i stratach w następujący sposób: Mirosław C – 45%, Józef D – 50%, Agnieszka D – 5%.

Pismem z dnia 21 lutego 2003 r. skierowanym do wspólników Mirosław C wypowiedział udział w spółce, następnie w dniu 15 kwietnia 2003 r. wystąpił do sądu domagając się zniesienia współwłasności opisanej nieruchomości przez przyznanie nieruchomości uczestnikowi Józefowi D z obowiązkiem spłaty na rzecz wnioskodawcy w kwocie 200 000 zł jako połowy wartości nieruchomości wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wydania postanowienia do dnia zapłaty.

Rozstrzygając sprawę Sąd Rejonowy w postanowieniu z dnia 7 kwietnia 2006 r. dokonał zniesienia współwłasności w ten sposób, że nieruchomość została przyznana na wyłączną własność Józefa D, inne ruchomości na współwłasność łączną Józefa D i Agnieszki D, zaś samochód – wnioskodawcy. Ponadto Sąd Rejonowy określił wysokość należnych spłat pomiędzy uczestnikami. Wydane rozstrzygnięcie opierało się na wyodrębnieniu w ramach majątku spółki dwóch mas majątkowych: po pierwsze, współwłasności nieruchomości w postaci wyodrębnionego lokalu użytkowego z prawem wieczystego użytkowania działki, do której sąd ustalił prawo wyłącznie Mirosława C i Józefa D po ½ części oraz po drugie pozostałego majątku w postaci ruchomości, przyjmując, że stanowi on współwłasność wnioskodawcy, uczestnika Józefa D i uczestniczki Agnieszki D dla każdego ze wspólników po 1/3 części.
Rozpoznający apelacje Sąd Okręgowy, podkreślając, że członkostwo wspólników w spółce cywilnej ma charakter osobisty i majątkowy, a zmiany składu osobowego spółki skutkują zmianą w zakresie uprawnień majątkowych i powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 21 listopada 1995 r. (III CZP 160/95) uznał, że na gruncie obecnie obowiązujących przepisów dotyczących umowy spółki cywilnej, w tym art. 863 k.c., możliwe jest przystąpienie do spółki nowego wspólnika.
Według Sądu II instancji przystąpienie do spółki cywilnej łączy się z nabyciem praw do majątku, stanowiącego wspólność bezudziałową dotychczasowych wspólników, nabycie takich uprawnień ze względu na nierozerwalny związek cech majątkowych i osobistych stosunku spółki cywilnej, stanowi zaś warunek konieczny przystąpienia do spółki.

Wątpliwości Sądu Okręgowego dotyczą jednak formy, w jakiej czynność przystąpienia do spółki powinna być dokonana. Zawarcie umowy spółki cywilnej nie wymaga zachowania formy szczególnej, gdyż zgodnie z art. 860 § 2 k.c., forma pisemna została zastrzeżona dla celów dowodowych. Wniesienie do spółki wkładu w postaci prawa własności nieruchomości może zostać natomiast dokonane tylko w formie aktu notarialnego niezależnie od tego, czy wniesienie to następuje w chwili zawarcia umowy spółki, czy na podstawie odrębnej umowy o charakterze zobowiązująco – rzeczowym. Sąd Okręgowy przywołał pogląd części doktryny przyjmujący, że skoro nabycie członkostwa w spółce cywilnej, na skutek przystąpienia do niej nowego wspólnika łączy się nierozerwalnie z nabyciem uprawnień do majątku objętego wspólnością majątkową dotychczasowych wspólników to, w przypadku, gdy w skład tej wspólności wchodzi prawo własności nieruchomości, uznać należy, że taka umowa, dla swej ważności wymaga dokonania jej w formie aktu notarialnego. W przypadku zatem niezachowania takiej formy, cała czynność przystąpienia do spółki byłaby nieważna (art. 73 § 2 k.c.). Jednocześnie Sąd przedstawiający pytanie prawne wyodrębnił również inne stanowisko wskazujące, że przepisy szczególne określające zasady funkcjonowania spółki cywilnej nie przewidują żadnego wymogu co do formy czynności powodujących zmiany w składzie osobowym spółki. Wobec tego dopuszczalne jest twierdzenie, że nie można stawiać tak wysokich wymagań co do formy czynności, jeżeli nie zostało to wyraźnie w ustawie wyrażone.

Sąd rozważył również kwestię zakresu skuteczności umowy o przystąpieniu do spółki bez zachowania formy aktu notarialnego w odniesieniu do majątku wspólnego wspólników. W takiej sytuacji wspólnik przystępujący do spółki nabywa prawo do majątku wspólnego, z wyłączeniem nieruchomości, co do której nabywa jedynie ekspektatywę tego prawa. Z drugiej strony Sąd dostrzegł również inne zapatrywanie przyjmujące, że zmiany w zakresie praw majątkowych mają charakter wtórny w stosunku do zmian osobowych; każda zmiana składu osobowego spółki skutkuje zatem, z mocy prawa, zmianą podmiotów uprawnionych do jej majątku. Wobec powyższego umowa o przystąpieniu do spółki powoduje nabycie przez nowego wspólnika prawa do całości majątku objętego wspólnością, w tym do nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Stosunki pomiędzy wspólnikami spółki cywilnej są źródłem różnorodnych problemów, które w przeważającej mierze są następstwem przyjętej w kodeksie cywilnym regulacji spółki cywilnej. W literaturze, nie tylko zresztą na tle prawa polskiego, spółka cywilna jest przedmiotem niekończących się sporów w tak podstawowych sprawach jak kwestia jej podmiotowości, czy ustalenia kto jest stroną stosunku prawnego spółki, jeden wspólnik w odniesieniu do pozostałych, czy wszyscy wspólnicy (spółka) w stosunku do każdego ze wspólników. Po części jest to zapewne wynikiem tego, że spółka cywilna może się odnosić do bardzo prostych i krótkotrwałych przedsięwzięć gospodarczych ale także służyć jako podstawa prawna dla funkcjonowania dużych przedsiębiorstw przez czas nieograniczony. Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy nie dotyczy jednak problemu, aż tak spornego, lecz zmiany umowy spółki cywilnej w związku z przystąpieniem do niej nowego wspólnika.

Prawo użytkowania wieczystego do działki oraz odrębna własność lokalu użytkowego należała do dwóch wspólników spółki cywilnej jako współwłaścicieli łącznych. Do spółki tej przystępuje nowy wspólnik składając oświadczenie woli o przystąpieniu w formie pisemnej. Takie oświadczenie o przystąpieniu do spółki cywilnej zaakceptowane przez jej wspólników stanowi zmianę dotychczasowej umowy. Jest ono skuteczne, gdyż przepisy o spółce cywilnej przewidują dla zawarcia umowy spółki cywilnej tylko formę pisemną dla celów dowodowych, czyli co do zasady zmiana takiej umowy nie wymaga zachowania szczególnej formy (art. 77 k.c.). Skoro jednak przed zmianą umowy spółki jej wspólnicy byli współwłaścicielami prawa użytkowania wieczystego oraz odrębnej własności lokalu, czyli w skład majątku spółki cywilnej wchodziła nieruchomość rodzi się podstawowe pytanie, czy zmiana umowy spółki cywilnej bez zachowania formy notarialnej jest skuteczna.

Odpowiedzi na to pytanie poszukiwać należy w wykładni art. 860 § 2 k.c. i 77 k.c. oraz przepisach dotyczących formy prawnej właściwej dla zbycia prawa użytkowania wieczystego i odrębnej własności lokalu. Przystąpienie do spółki cywilnej, której majątek obejmuje wspomniane prawa jest bowiem odmianą ich przeniesienia na inną osobę. W wyniku skutecznego przystąpienia do spółki cywilnej zmienią się uprawnieni z tych praw. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy przed skutecznym dokonaniem czynności współuprawnionych było dwóch, a po jej skutecznym dokonaniu ewentualnie trzech. Mamy wiec do czynienia z rozporządzeniem (przeniesieniem) praw, do którego stosuje się wprost (art. 155§ 1 k.c.) lub odpowiednio (art. 237 k.c.) przepisy o przeniesieniu prawa własności.

To, że ustawa zezwala na zawarcie i w konsekwencji również na zmianę umowy spółki cywilnej co do zasady w formie pisemnej dla celów dowodowych nie oznacza jeszcze, że od tej reguły nie są dopuszczalne wyjątki. Osoby, które chcą zawrzeć umowę spółki cywilnej, w której zamierzają być współwłaścicielami nieruchomości należącej uprzednio tylko do jednej z nich, muszą zachować wymogi formy przewidzianej dla przeniesienia własności. Innymi słowy bez zachowania tej formy aktu notarialnego na pewno nie zostanie skutecznie ustanowiona współwłasność łączna pomiędzy osobami zawierającymi umowę spółki cywilnej. W takiej sytuacji należałoby zbadać, czy w świetle art. 58 § 3 k.c. tak zawarta umowa spółki cywilnej może być uznana za ważną w części nie obejmującej wniesienia do spółki cywilnej własności nieruchomości. Podobne rozumowanie należy stosować w przypadku zmiany umowy spółki cywilnej której majątek(współwłasność łączna wspólników) obejmuje prawo własności nieruchomości. Jeżeli przy zmianie umowy spółki cywilnej nie zachowano wymogów formalnych potrzebnych dla dopuszczenia do współwłasności nowego wspólnika zmiana w tym zakresie nie może być uznana za ważną. Nowy wspólnik nie mógł się wobec tego pojawić w spółce. Co najwyżej można ocenić, czy to co wspólnicy nazwali zmianą dotychczasowej umowy spółki nie jest zawarciem pomiędzy dawnymi wspólnikami a nowym odrębnej umowy spółki cywilnej, której majątek nie obejmuje współwłasności nieruchomości.

Taka wykładni przepisów regulujących zawarcie i zmianę umowy spółki cywilnej znajduje również potwierdzenie na tle rozpoznawanej sprawy, gdzie przedmiotem wspólności łącznej jest nie prawo własności nieruchomości, ale prawo użytkowania wieczystego oraz odrębna własność lokalu. Z tego względu, że prawo polskie reguluje tylko sytuację gdy prawo własności przysługuje wspólnie kilku osobom, przepisy o współwłasności należy stosować odpowiednio do sytuacji gdy inne prawo przysługuje wspólnie kilku osobom. Z taką wspólnością praw, a nie tylko współwłasnością w ścisłym tego słowa znaczeniu, mamy właśnie do czynienia w rozpoznawanej sprawie.

Wspólnością praw w spółce, której wspólnikami byli wnioskodawca Mirosław C i uczestnik Józef D, objęte było prawo odrębnej własności lokalu użytkowego oraz związany z tym prawem udział 496/1000 w użytkowaniu wieczystym działki nr 288, położonej w B, jak również udział we współwłasności wspólnych części stanowiącego odrębną nieruchomość budynku. Gdyby dopuścić możliwość przystąpienia do spółki cywilnej nowego wspólnika bez zachowania formy aktu notarialnego, to w istocie stałby się on współuprawniony zarówno z tytułu odrębnej własności lokalu jak również byłby współuprawniony w prawie użytkowania wieczystego i własności wspólnych części budynku. Brak zaś wyraźnej podstawy prawnej, aby odstępować od przewidzianego przez przepisy prawa formy aktu notarialnego dla przeniesienia tych praw. Takim odstępstwem nie może być art. 860 § 2 k.c., gdyż nie odnosi się on do przeniesienia własności lecz do zupełnie innej kwestii jaką jest powstanie spółki. Gdyby zamiarem ustawodawcy było, aby zawarcie umowy spółki lub jej zmianę, traktować jako wyjątek od zastrzeżenia formy notarialnej dla związanego z tymi czynnościami przeniesienia własności lub innego prawa, przepis ten powinien wyraźnie tak stanowić. Skoro takiego zastrzeżenia dla złagodzenia wymogu formy notarialnej nie ma w art. 860 § 2 k.c., to skuteczność czynności prawnej, takiej jak umowa spółki lub jej zmiana, której skutkiem ma być przeniesienie własności lub innego prawa, dla którego ustawa zastrzega formę notarialną, należy oceniać według ogólnych zasad dotyczących niezachowania formy szczególnej.

Przyjmując taki punkt widzenia nie można też podzielić poglądu wyrażonego w postanowieniu Sądu Najwyższego dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 177/04, OSNC 2005, nr 12, poz. 217, że w razie wypowiedzenia udziału bez zachowania formy notarialnej wypowiedzenie to wywołuje również skutki w odniesieniu do zmiany kręgu współwłaścicieli łącznych gdy dotyczy to nieruchomości. Takie wypowiedzenie jest przecież czynnością, której skutkiem jest przeniesienie własności (zmienia się krąg właścicieli). Brzmienie art. 869 k.c., podobnie jak art. 860 § 2 k.c. nie zawiera zaś wyraźnego odstępstwa od wymogu zachowania formy aktu notarialnego. Jego skutki w odniesieniu do przeniesienia własności nieruchomości lub innego prawa, dla którego przeniesienia zastrzeżono formę notarialną, muszą więc być oceniane na zasadzie przepisów regulujących skutki niezachowania takiej formy.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r. (sygn. akt III CZP 164/06).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum