Wiadomości

Dopuszczalność drogi sądowej przed sądem cywilnym dla dochodzenia przez osobę godną zaufania w rozumieniu art. 228 § 1 k.p.k. wynagrodzenia za przechowanie rzeczy oddanej jej na przechowanie

Opublikowany: wrz 11, 07:51

Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie cywilnej dla dochodzenia przez przechowawcę wynagrodzenia za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych mu na przechowanie w związku z prowadzonym postępowaniem karnym i zajętych w postępowaniu karnym za okres obejmujący to zajęcie, jeśli wynagrodzenie za to przechowanie nie zostało w tym postępowaniu określone przez sąd, prokuratora lub inny organ na podstawie art. 618 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.k.

Nie jest dopuszczalna droga sądowa przed sądem cywilnym dla dochodzenia przez osobę godną zaufania w rozumieniu art. 228 § 1 k.p.k. wynagrodzenia za przechowanie rzeczy oddanej jej na przechowanie w trybie określonym w tym przepisie.

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny apelacji Skarbu Państwa od wyroku sądu pierwszej instancji uwzględniającego powództwo o zapłatę wynagrodzenia za przechowanie rzeczy ruchomych oddanych na przechowanie w związku z toczącym się postępowaniem karnym. Zasadnicze wątpliwości Sądu Apelacyjnego wzbudziła kwestia dopuszczalności drogi sądowej przed sądem cywilnym dla dochodzenia przez osobę godną zaufania, w rozumieniu art. 228 k.p.k., wynagrodzenia w wypadku, gdy wynagrodzenie za przechowanie nie zostało orzeczone przez sąd, prokuratora lub inny organ na podstawie art. 618 § 1 pkt 4 i § 3 k.p.k.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustalenie dopuszczalności drogi sądowej przed sądem cywilnym wymaga stwierdzenia, że jest to sprawa cywilna w znaczeniu materialnym albo w znaczeniu formalnym (art. 1 k.p.c.) oraz że nie istnieje przepis szczególny, wyłączający w danej sprawie kompetencję sądów powszechnych (art. 2 § 3 k.p.c.). Niedopuszczalność drogi sądowej przed sądem cywilnym zachodzi, gdy nie ma jednego z tych elementów, tj. sprawa nie jest w ogóle sprawą cywilną lub będąc sprawą cywilną została wyłączona z kompetencji sądów powszechnych.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego widoczna jest tendencja do szerokiego rozumienia pojęcia sprawy cywilnej (por. postanowienia SN: z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 6, z dnia 19 marca 1999 r., II CKN 984/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 180, z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, z dnia 22 sierpnia 2000 r., IV CKN 1188/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 20, a także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK Zb. Urz. 2000, nr 5, poz. 143). Trzeba jednak zaznaczyć, że przy przyjmowanym w orzecznictwie szerokim rozumieniem pojęcia sprawy cywilnej nie należą do drogi sądowej przed sądem cywilnym sprawy wynikłe na tle stosunków prawnych regulowanych normami prawa publicznego, w ramach których zachodzi nierównorzędność między podmiotami tych stosunków (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 2000 r., IV CKN 1188/00 – OSNC 2001, nr 1, poz. 20).

Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego wymaga określenia stosunku prawnego łączącego Skarb Państwa z osobą przechowującą rzeczy ruchome w związku z toczącym się postępowaniem karnym. Chodzi o to, czy w tym stosunku dominują elementy cywilnoprawne, czy też elementy o charakterze publicznoprawnym. Kluczowe znaczenie dla zajęcia w tym zakresie stanowiska ma art. 228 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem „przedmioty wydane lub znalezione w czasie przeszukania należy [...] oddać na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku przedstawienia na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie.” Oddanie przedmiotów na przechowanie następuje w drodze postanowienia.

Sąd Najwyższy w wyroku z 15 czerwca 2004 r., II KK 38/03 (OSNKiW 2004, nr 7-8, poz. 76) uznał, że oddanie na przechowanie osobie godnej zaufania w trybie art. 228 § 1 albo § 2 k.p.k. przedmiotów tam określonych powoduje powstanie stosunku zobowiązaniowego przechowania (art. 835 k.c.), w którym organ wydający w tym przedmiocie postanowienie jest wierzycielem, a osoba godna zaufania, której oddany został przedmiot na przechowanie, jest dłużnikiem (por. postanowienie SN z dnia 13 listopada 2002 r., II KKN 121/01, LEX 56096, a także wyroki SN: z dnia 18 października 1999 r., II KKN 230/99, Prok. i Pr. 2000, Nr 2, poz. 8, z dnia 5 stycznia 2000 r., V KKN 192/99, LEX 50986).

Uwzględniając powyższe orzeczenia należy podkreślić, że „stosunek przechowania” zawiązywany na podstawie art. 228 k.p.k. był rozpatrywany przez Sąd Najwyższy wyłącznie z punktu widzenia obowiązków przechowawcy. Sąd Najwyższy natomiast pominął problem istnienia i zakresu ewentualnych obowiązków obligacyjnych Skarbu Państwa. Stwierdzenie, że postanowienie wydane na podstawie art. 228 k.p.k. tworzy między Skarbem Państwa a osobą godną zaufania „swoistą relację dłużnik – wierzyciel” było przy tym podyktowane dążeniem do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej osoby godnej zaufania na podstawie art. 300 § 2 k.k. Powyższa okoliczność skłania do rezerwy wobec takiego rozumienia przytoczonych orzeczeń, które prowadziłoby do uznania stosunku między Skarbem Państwa a osobą godną zaufania za stosunek zobowiązaniowy w rozumieniu prawa cywilnego.

Należy zauważyć, że zakres odpowiedzialności oraz wzajemnych obowiązków płynących ze stosunku przechowania tylko w części odpowiada celom regulacji karnej. Nie sposób bowiem uznać, aby kontraktowa odpowiedzialność cywilna (art. 471 i nast. k.c.) mogła w dostatecznym stopniu zabezpieczać interes publiczny związany z prowadzeniem postępowania karnego. Wynika to ze specyfiki interesów realizowanych przez organy władzy publicznej za pomocą instytucji, o której mowa w art. 228 k.p.k. Nie ulega wątpliwości, że interesy chronione w ten sposób mają charakter niemajątkowy. Na potrzeby postępowania karnego, zachowanie rzeczy „w stanie niepogorszonym” oznacza również coś innego niż zachowanie w stanie „niepogorszonym” z punktu widzenia typowych interesów realizowanych w drodze stosunku przechowania, oznaczając przede wszystkim zabezpieczenie wartości „dowodowej” przechowywanej rzeczy ruchomej. Dlatego też odwołanie się przez Sąd Najwyższy do konstrukcji art. 835 k.c. może oznaczać wyłącznie „odpowiednie” zastosowanie tego przepisu.

Trzeba zauważyć, że w przypadku stosunku prawnego powstałego w wyniku postanowienia wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. wysokość należnego wynagrodzenia jest określona nie tylko przepisami prawa materialnego, tj. kodeksu cywilnego, ale również przepisami proceduralnymi zawartymi w kodeksie postępowania karnego, jak i w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i sposobu obliczania wydatków Skarbu Państwa w postępowaniu karnym (Dz.U. Nr 108, poz. 1026), które mają charakter publicznoprawny. Osoba godna zaufania, w rozumieniu art. 228 k.p.k., wyrażając zgodę na przyjęcie obowiązków przechowawcy akceptuje potraktowanie wynagrodzenia za przechowanie rzeczy jako kosztów postępowania karnego, a tym samym wyraża zgodę na ich dochodzenie przed organami procesowymi, tj. prokuratorem i sądem. W jej interesie będzie zatem składanie do tych organów wniosków o przyznanie wynagrodzenia, o którym mowa w § 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
Poza tym, zupełnie nie do pogodzenia z celami postępowania karnego pozostaje także przyznane przechowawcy przez art. 844 § 2 k.c. uprawnienie do żądania odebrania rzeczy przez składającego w każdym czasie, jeżeli czas przechowania nie był oznaczony. Wymaga również uwzględnienia, że istotnym elementem przechowania, o którym mowa w art. 228 k.p.k., jest obowiązek przechowawcy „przedstawienia (przechowywanej rzeczy ruchomej) na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie”. Wskazany obowiązek jest obowiązkiem o charakterze publicznym, a ograniczenie negatywnych skutków jego nieprzestrzegania wyłącznie do odpowiedzialności cywilnej należałoby uznać za niedopuszczalne. Właściwy organ nie dlatego bowiem może żądać określonego zachowania od osoby godnej zaufania, że – jako Skarb Państwa – jest jej wierzycielem w ramach stosunku prawnego między dwoma równorzędnymi podmiotami, ale ze względu na przyznaną temu organowi kompetencję do władczego określania sytuacji prawnej podmiotów, realizowaną za pomocą postanowienia wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. Z tym stwierdzeniem nie stoi
w sprzeczności okoliczność, że osoba godna zaufania nie jest zobligowana do przyjęcia obowiązków przechowawcy na podstawie postanowienia wydanego w trybie art. 228 k.p.k., i że na ich przyjęcie musi wyrazić zgodę.

Należy także zwrócić uwagę na okoliczność, że według przepisów procedury karnej wysokość przyznanego wynagrodzenia osobom, o których mowa w art. 228 k.p.k., podlega kontroli sądu (art. 626 k.p.k.). Przewidziane w art. 626 k.p.k. orzekanie o kosztach jest obowiązkiem sądu podlegającym realizacji w każdym czasie, niezależnie od etapu postępowania, a więc także w toku postępowania wykonawczego aż do upływu okresu przedawnienia do orzekania w tym przedmiocie. Kontroli sądowej podlegają również postanowienia w postępowaniu przygotowawczym (art. 626a k.p.k.). Inaczej mówiąc, przepisy art. 626 i 626a k.p.k. wyłączają drogę sądową przed sądem cywilnym na rzecz drogi sądowej przed sądem karnym. W sytuacji tej zachowane jest zagwarantowane przez art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP prawo do sądu.
Powyższe wskazuje, że stosunku prawnego powstałego w wyniku postanowienia wydanego na podstawie art. 228 k.p.k. nie sposób utożsamiać ze stosunkiem obligacyjnym w rozumieniu art. 835 i nast. k.c., gdyż cechuje go współwystępowanie elementów prywatnoprawnych oraz publicznoprawnych. Mieszany charakter tego stosunku przesądza o niedopuszczalności drogi sądowej przed sądem cywilnym.

Poza oceną Sądu Najwyższego pozostaje kwestia dotycząca możliwości dochodzenia przez osoby, o których mowa w art. 228 k.p.k., na drodze sądowej przed sądem cywilnym odsetek od już przyznanego im wynagrodzenia, gdyż to zagadnienie prawne wykracza poza ustalony w obu instancjach stan faktyczny.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w uchwale.

Uchwała Sadu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r. (sygn. akt III CZP 161/06).

Źródło: www.sn.pl

Skomentuj ten artykuł na forum

Szukaj w serwisie

Wzory pozwów, wniosków, umów i innych pism

Wiadomości i porady prawne

Konkordat między Rzeczpospolita Polską a Stolicą Apostolską

Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół katolicki są — każde w swej dziedzinie — niezależne i autonomiczne oraz zobowiązują się do pełnego poszanowania tej zasady we wzajemnych stosunkach i we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego.

Czytaj dalej


Więcej

Porada prawna - Prenumerata RSS

Zaprenumeruj aktualności i porady

Archiwum wiadomości